گزارش تازه سازمان ملل در روز جهانی آب می‌گوید هفت کشور از ۱۰ کشور خاورمیانه و شمال آفریقا بیشترین تنش آبی را دارند. دریاچه ارومیه از نمادهای خشکی دریاچه‌ها در خاورمیانه است. این گزارش مبنای بحث در کنفرانس جهانی آب خواهد بود. سازمان ملل متحد با هدف سنجش میزان پیشرفت جهان در تأمین آب پاک، در دسترس و مقرون به‌صرفه برای همه، روز ۲۲ مارس را به‌عنوان «روز جهانی آب» نامگذاری کرده است. در آستانه کنفرانس جهانی آب در نیویورک سازمان ملل گزارش تازه‌ای درباره بحران آب منتشر کرده که نشان می‌دهد کمبود آب همچنان در سراسر جهان رو به گسترش است.
در گزارش جهانی آب سال ۲۰۲۳ آمده است که ۲,۳ میلیارد نفر از جمعیت جهان، یعنی از هر چهار نفر یک نفر در کشورهایی زندگی می‌کنند که دچار تنش آبی هستند.
هفت کشور از ۱۰ کشوری که بیشترین تنش آبی را دارند در خاورمیانه و شمال آفریقا قرار دارند. در این کشورها، میانگین سطح تنش آبی ۸۲۰ درصد است و این به معنای آن است که برداشت سالانه آب هشت برابر بیشتر از تأمین آب از منابع تجدیدپذیر است.
تنش آبی به نسبت مصرف آب شیرین در مقایسه با منابع آب شیرین تجدیدپذیر اشاره دارد: زمانی که برداشت آب از منابع موجود فراتر رود، یک کشور یا سفره‌های زیرزمینی خود را سریع‌تر از آن‌چه می‌توان دوباره آن‌ها را پُر کرد تخلیه می‌کند، یا میزان تولید آب شیرین به میزان قابل‌توجهی بالا می‌رود.
بنا به این گزارش در آینده این مشکل به مناطقی گسترش خواهد یافت که در آن‌ها آب هنوز به وفور در دسترس است.
گزارش تهیه‌شده توسط یونسکو قرار است به‌عنوان مبنایی برای بحث در کنفرانس جهانی آب سازمان ملل متحد باشد که از امروز چهارشنبه ۲ فروردین / ۲۲ مارس تا جمعه ۴ فروردین / ۲۴ مارس در نیویورک برگزار می‌شود. در این کنفرانس به موضوع اجرای حق بشر در مسئله آب و فاضلاب در جهان پرداخته خواهد شد.
بر اساس این گزارش، مصرف جهانی آب در ۴۰ سال گذشته حدود یک درصد در سال افزایش یافته است و پیش‌بینی می‌شود که تا سال ۲۰۵۰ با نرخ مشابهی همچنان افزایش یابد. دلایل این امر از جمله رشد جمعیت، توسعه اقتصادی-اجتماعی و تغییر الگوهای رفتاری عنوان شده است. کیفیت آب نیز مشکلاتی دارد. مشکل اصلی در کشورهای کم‌درآمد معمولاً تصفیه ناکافی فاضلاب و در کشورهای صنعتی آلودگی آب‌های زیرزمینی توسط بخش کشاورزی است.
تنش آبی در خاورمیانه
هفت کشور از ۱۰ کشوری که بیشترین تنش آبی را دارند در خاورمیانه و شمال آفریقا قرار دارند. در این کشورها، میانگین سطح تنش آبی ۸۲۰ درصد است و این به معنای آن است که برداشت سالانه آب هشت برابر بیشتر از تأمین آب از منابع تجدیدپذیر است.
خاورمیانه دارای آب و هوای عمدتاً خشک و با بارندگی کم و درجه حرارت بالاست. چندین کشور در این منطقه، به‌ویژه در خلیج فارس، برای تأمین آب کافی ساکنان خود به نمک‌زدایی متکی هستند، فرآیندی که نمک را از آب دریا حذف می‌کند.
تا سال ۲۰۱۷، کشورهای با بالاترین سطح تنش آبی عبارتند از: مصر (شش هزار و ۴۲۰ درصد)، بحرین (سه هزار و ۸۷۸ درصد) و امارات متحده عربی (یک‌هزار و ۷۰۸ درصد).
در ۳۰ سال گذشته یعنی از سال ۱۹۸۷ تا ۲۰۱۷، سطح تنش آبی در سراسر خاورمیانه و شمال آفریقا بیش از دو برابر شده و از هشت هزار و ۴۱۱ درصد در سال ۱۹۸۷ به ۱۶ هزار و ۴۲۲ درصد در سال ۲۰۱۷ رسیده است.
در مصر، سطح تنش آبی از چهار هزار و ۸۹۷ درصد در سال ۱۹۷۷ به شش هزار و ۴۲۰ درصد در سال ۲۰۱۷ افزایش یافته است.
مصر با جمعیتی بیش از ۱۰۰ میلیون نفر به‌شدت به آب‌های رودخانه نیل که از خارج از مرزهای آن سرچشمه می‌گیرد، متکی است. بر اساس گزارش یونیسف در سال ۲۰۲۱، مصر با کمبود آب سالانه حدود ۷ میلیارد مترمکعب (۲۴۷ میلیارد فوت مکعب) مواجه است و این کشور ممکن است تا سال ۲۰۲۵ با کمبود آب شدید روبه‌رو شود.
خشک شدن دریاچه‌ها
افزایش دما، افزایش تقاضا برای آب و ساخت سدها منجر به خشک شدن چندین دریاچه در خاورمیانه شده است. دو دریاچه اصلی در حال ناپدید شدن دریاچه ارومیه در استان آذربایجان غربی ایران و دریاچه ساوه در استان مثنی عراق هستند.
براساس گزارش سازمان ملل، دریاچه ارومیه زمانی بزرگترین دریاچه خاورمیانه و ششمین دریاچه بزرگ آب شور بر روی زمین بود و اکنون خشک و تبدیل به دشت نمک شده است. تصاویر ثبت‌شده از این دریاچه از دهه ۱۹۸۰ تا کنون نشان‌دهنده تبخیر شدید آب این دریاچه است.
دریاچه ساوه عراق نیز پس از سال‌های متوالی خشکسالی شدید اکنون به‌طور کامل خشک شده است. افزایش دما و کاهش شدید سطح آب رودخانه‌های دجله و فرات باعث خشکسالی شدید در سراسر این کشور ۴۳ میلیون نفری شده است.
تصاویر ثبت‌شده از سال ۲۰۱۱ خشک‌شدن دریاچه ساوه عراق را به‌خوبی نشان می‌دهند. هر دو دریاچه ارومیه و ساوه به‌دلیل تغییرات اقلیمی و سیاست‌های زیانبار کشاورزی خشک شده‌اند.
انتظار می‌رود بیش از شش هزار نفر در کنفرانس آب سازمان ملل در نیویورک شرکت کنند، از جمله رهبران ۲۰ کشور، ده‌ها وزیر و صدها نماینده از بخش تجارت و جامعه مدنی.
با توجه به درخواست آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل، اجلاس باید از جمله برنامه‌ای بلندپروازانه با پیشنهادهای مشخص برای مقابله با کمبود آب در جهان تدوین کند. تاکنون هیچ معاهده بین‌المللی در این زمینه وجود نداشته است.
آخرین کنفرانس آب با همین گستردگی در سال ۱۹۹۷ در آرژانتین برگزار شد.
بیشتر بخوانید:
اجلاس هیئت بین دولتی تغییرات اقلیمی سازمان ملل: هشدار جدید در مورد تغییرات آب‌وهوایی زمین
هیئت بین دولتی سازمان ملل در مورد تغییرات اقلیمی پس از یک هفته نشست در سوئیس گزارشی از بنیان‌های مذاکرات اقلیمی آینده ارائه خواهد کرد. هشدار در مورد گرمایش زمین جدی است.
گزارش جدید هیئت بین دولتی سازمان ملل بعد از ظهر دوشنبه ۲۹ اسفند / ۲۰ مارس ارائه می‌شود. انتظار می‌رود این گزارش هشدار تازه‌ای باشد در این‌باره که زمان برای جلوگیری از گرمایش زمین رو به پایان است.
هیئت بین دولتی تغییرات اقلیمی سازمان ملل نهادی با ۱۹۵ کشور عضو است. بیش از ۶۰۰ نماینده علمی و سیاسی از دوشنبه گذشته خط به خط سند مورد نظر را به بحث گذاشتند. مذاکرات باید روز جمعه تمام می‌شد، اما تا عصر یکشنبه ادامه داشت.
گزارش جدید را صدها دانشمند جهان تهیه کرده‌اند و مجموعه خلاصه‌شده‌ای از تحقیقات درباره گرمایش زمین است که در شش گزارش هیئت بین دولتی تغییرات اقلیمی (IPCC) از سال ۲۰۱۸ و پس از توافق اقلیمی پاریس در سال ۲۰۱۵ تهیه شده است. مطالعات علمی اخیر اما در نظر گرفته نشده است.
در ابتدای این نشست، آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد به نمایندگان هشدار داد که زمین در حال «نزدیک شدن به نقطه بی‌بازگشت» است و در آستانه از دست دادن میزان توافق‌شده بین‌المللی ۱,۵ درجه سانتیگراد گرمایش جهانی از زمان ماقبل صنعتی است.
انتشار جهانی دی اکسید کربن و سایر گازهای گلخانه‌ای - عمدتاً به دلیل استفاده از سوخت‌های فسیلی و نابودی جنگل‌ها - در حال افزایش است در حالی که براساس توافق پاریس باید به سرعت کاهش می‌یافت.
دولت‌ها تقریباً هشت سال پیش در پاریس توافق کردند که افزایش دما را به ۱,۵ درجه سانتیگراد محدود کنند یا حداقل آن را بسیار کمتر از ۲ درجه سانتیگراد نگه دارند. از آن زمان دانشمندان به‌طور فزاینده‌ای گفته‌اند که هرگونه گرمایش فراتر از این آستانه، بشریت را در معرض خطر جدی قرار می‌دهد.
میانگین دمای جهانی از قرن نوزدهم تاکنون ۱,۱ درجه سانتیگراد افزایش یافته است. گوترش هفته گذشته تأکید کرد که هدف ۱,۵ درجه سانتیگراد تنها «با کاهش سریع انتشار گازهای گلخانه‌ای در تمام بخش‌های اقتصادی جهان» ممکن است.
گزارش روز دوشنبه پس از آن منتشر می‌شود که هیئت بین دولتی تغییرات اقلیمی سازمان ملل دو سال پیش روشن کرد که تغییرات آب‌وهوایی به وضوح ناشی از فعالیت‌های انسانی است و پیش‌بینی‌های خود را بسته به میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای در مورد طیف وسیعی از سناریوهای احتمالی اصلاح کرد.
سال بعد از آن گزارشی منتشر کرد که در آن نتیجه‌گیری شده بود که تأثیرات گرمایش جهانی در حال حاضر احساس می‌شود و نزدیک به نیمی از جمعیت جهان «در برابر تغییرات اقلیمی بسیار آسیب‌پذیر هستند». دو ماه بعد، آن‌چه را که باید برای کاهش آسیب‌های ناشی از گرمایش اجتناب‌ناپذیر و جلوگیری از افزایش خطرناک بیشتر دما انجام داد، اعلام کرد و گفت کاهش شدید هزینه‌های گسترش انرژی خورشیدی و بادی این کار را آسان‌تر می‌کند.
سه گزارش ویژه دیگر هیئت بین دولتی تغییرات اقلیمی سازمان ملل بر روی اقیانوس‌ها، زمین و هدف ۱,۵ درجه سانتیگراد تمرکز داشتند.
دور بعدی گزارش‌ها تا نیمه دوم این دهه منتشر نمی‌شود و کارشناسان می‌گویند این فاصله زمانی برای انجام اقدامات بیشتر بسیار دیر است.
دولت‌ها در اجلاس اقلیمی سال گذشته در مصر موافقت کردند که صندوقی برای کمک به پرداخت خسارت‌هایی که بر اثر افزایش گرما به کشورهای آسیب‌پذیر وارد می‌شود ایجاد کنند، اما نتوانستند اقدامات جدیدی را برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای انجام دهند.
انتشار گزارش جدید هیئت بین دولتی تغییرات اقلیمی سازمان ملل در مذاکرات اقلیمی دُبی در ماه دسامبر نقشی اساسی خواهد داشت. این نشست اولین اجلاسی خواهد بود که تلاش‌های جهانی برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای از زمان توافق پاریس را بررسی می‌کند و درخواست کشورهای فقیرتر برای دریافت کمک‌های بیشتر را بررسی خواهد کرد.
آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد، به‌تازگی اعلام کرد که شرکت‌هایی که از سوخت فسیلی استفاده می‌کنند باید بخشی از سودهای کلان خود را برای کمک به قربانیان تغییرات اقلیمی واگذار کنند.
بیشتر بخوانید:
دانشمندان محیط زیست: تغییرات اقلیمی می‌تواند خاورمیانه و شرق مدیترانه را ویران کند
یک تیم بین‌المللی از دانشمندان هشدار داده‌اند که تغییرات آب‌وهوایی می‌تواند تأثیرات مخربی بر زندگی میلیون‌ها نفر در شرق مدیترانه و خاورمیانه بگذارد، منطقه‌ای که دما تقریباً دو برابر میانگین جهانی در حال افزایش است.
به گزارش «مؤسسه قبرس» که یک مؤسسه تحقیقاتی و آموزشی غیرانتفاعی علمی و فن‌آوری است و به موضوعات منطقه‌ای با اهمیت جهانی می‌پردازد، بر اساس یک سناریوی عادی این منطقه می‌تواند تا پایان قرن شاهد گرم شدن کلی دمای هوا تا ۵ درجه سانتیگراد یا بیشتر باشد.
این افزایش دما تقریباً دو برابر پیش‌بینی‌شده در سایر مناطق کره زمین و سریع‌تر از سایر نقاط مسکونی جهان است.
این گزارش که تحت نظارت مؤسسه شیمی ماکس پلانک آلمان و مرکز تحقیقات اقلیمی مؤسسه قبرس تهیه شده است، در کنفرانس تغییرات اقلیمی سازمان ملل متحد (COP27) که در ماه نوامبر در مصر برگزار می‌شود، ارائه خواهد شد.
یک کارشناس اقلیمی در این‌باره گفت ترکیبی از کاهش بارندگی و گرم شدن آب‌وهوا منجر به خشکسالی شدید، به خطر افتادن امنیت آبی و غذایی می‌شود و بسیاری از کشورها نیز برای بالا آمدن سطح آب دریاها آمادگی ندارند.
دکتر جورج زیتیس از مؤسسه قبرس که نویسنده این گزارش است، گفت:
«این [سناریو] به چالش‌های جدی برای زیرساخت‌های ساحلی و کشاورزی می‌انجامد و می‌تواند منجر به شور شدن سفره‌های آب‌های ساحلی، از جمله دلتای پرجمعیت نیل شود.»
دستیابی به اهداف اصلی توافق‌نامه اقلیمی پاریس، پیمان جهانی کشورها برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، می‌تواند افزایش سالانه دما را تا حدود دو درجه سانتیگراد تثبیت کند.
دانشمندان بر اجرای سریع کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و کربن‌زدایی، با تأکید ویژه بر بخش انرژی و حمل‌ونقل تأکید می‌کنند.
یوهانس للیفلد، مدیر هلندی مؤسسه شیمی ماکس پلانک، استاد در مؤسسه قبرس و هماهنگ‌کننده گزارش تهیه‌شده گفت:
«از آن‌جایی که بسیاری از نتایج منطقه‌ای تغییرات آب‌وهوایی فرامرزی هستند، همکاری قوی‌تر بین کشورها برای مقابله با اثرات نامطلوب ضروری است. »
خاورمیانه یکی از آسیب‌پذیرترین منطقه‌ها در برابر تغییرات اقلیمی ناشی از گرمایش زمین است. هوای داغ و مرطوب فراتر از حد تحمل انسان، خشکسالی شدید، نبود آب، زیر آب رفتن برخی مناطق ساحلی، سیل‌های ویرانگر و افزایش آتش‌سوزی‌های طبیعی از جمله اثرهای تغییرات اقلیمی هستند که خاورمیانه را به سمت آینده‌ای ناگوار پیش می‌برند.
از نظر سرانه انتشار گازهای کربنی (یعنی به ازای هر فرد)، کشورهای خاورمیانه اکنون جزو صدرنشینان هستند. قطر اول، امارات متحده عربی دوم، ایران هفتم و عربستان سعودی سیزدهم است.
دولت‌های خاورمیانه هنوز پاسخ محکمی به تهدید تغییرات اقلیمی نداده‌اند. وابستگی دولت‌های آن‌ها به رانت سوخت فسیلی در جهانی که به‌دنبال گذار به اقتصادی خنثی از نظر کربنی است، کار مقابله با گرمایش زمین را دشوارتر نیز کرده است.
شرکت‌کنندگان در جلسه عمومی کنفرانس اقلیمی سازمان ملل در گلاسکو اسکاتلند (COP26) در نوامبر سال گذشته تصمیم گرفتند که کنفرانس بعدی (COP27) نوامبر سال ۲۰۲۲ در شهر ساحلی شرم الشیخ مصر برگزار شود. امارات متحده عربی نیز به عنوان میزبان کنفرانس بین المللی اقلیمی در سال ۲۰۲۳ (COP28) انتخاب شده است.
بدین ترتیب دو کنفرانس آینده اقلیمی سازمان ملل در خاورمیانه برگزار خواهد شد. با کنفرانس امارات سومین بار خواهد بود که این مذاکرات توسط یکی از اعضای سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) میزبانی می‌شود. قطر در سال ۲۰۱۲ و اندونزی در سال ۲۰۰۷ میزبان این کنفرانس بودند.