خدامراد فولادی: غیر ِ سرمایه داری: راهبند ِ تکامل

مازیار در این مقاله همچون دیگر مقالات اش و دیگر همفکران اش تبلیغ کننده ی راه ِ غیر ِ سرمایه داری ِ فرقه سالاران است که هیچگونه رابطه و نسبتی با مارکسیسم ِ تکامل گرا ندارد . نوشتار ِ پیش ِ رو، نقدی است بر « راه ِ غیر ِ سرمایه داری» ِ رازی و همفکران اش از نظرگاه ِ ماتریالیسم ِتاریخی و تکامل ِ قانون مندانه ی جامعه های انسانی.
راه ِ غیر ِ سرمایه داری چیست و آیا چنین راهی به لحاظ ِ تئوریک در آموزه های مارکسیستی و ماتریالیسم ِ تاریخی پیش بینی یا تعریف شده و به مثابه ِ دورانی تاریخی در شمار ِ نظام ها و دوران های تاریخی- تکاملی ِ جامعه ی انسانی می تواند ضرورت واعتبار ِ نظری و عملی داشته باشد؟ با پیش کشیدن ِ این بحث می خواهیم و ضروری است که بدانیم اولن این راه و روش از چه زمانی و با چه هدفی با نام ِ مارکس و مارکسیسم وارد ِ آموزه های مارکسیستی شده و ثانیین آیا پیش از آن در مناسبات ِ سیاسی اجتماعی ِ دولت- ملت ها وجود نداشته، و اگر وجود داشته کارکرد ِ آن چگونه بوده است. من درابتدای بحث برای روشن شدن و جاافتادن ِ مطلب در ذهن ِ خواننده به دیدگاه های مارکس و انگلس و لنین استناد می کنم تا سپس با جمع بندی ِ این نظرها و کارکرد ِ عینی وعملی ِ تا کنونی شان درجامعه های مشخص نتیجه گیری نمایم. چرا که ایده ی غیر ِ سرمایه داری یک سیگنال ِ غیر ِ معمول و غیر ِ تاریخی به ما می دهد که باید با مراجعه به آموزه های علمی- عقلانی ِ مارکسیستی واکاوی، و این آموزه ها از ادعاها و آگاهی های ناراستین ِ نسبت داده شده به مارکسیسم پیراسته و غیر ِ سرمایه داری همانگونه که هست و نه آنگونه که ادعا می شود در معرض ِ خوانش و قضاوت قرارگیرد .از این رو، نخست نظر ِ مارکس و انگلس و بعد نظر ِ لنین به عنوان ِ مدافع و رهرو ِ این راه و کسی که پیروان اش او را به دلیل ِ ابداع ِ همین راه او را تکامل دهنده ی مارکسیسم و ماتریالیسم ِ تاریخی قلمداد می کنند را بررسی تا به واقعییت ِ راه ِ غیر ِ سرمایه داری و ادعای ایجاد ِ راه ِ نوینی در تکامل ِ نیروهای مولد ومناسبات ِ تولیدی که به ادعای لنین و لنینیست ها مارکس و انگلس قادر به پیش بینی ِ آن نبودند برسیم.
تقریبن همه ی ما مارکسیست ها وحتا بسیاری از غیر ِمارکسیست هامی دانیم مارکس وانگلس اروپای غربی را الگوی تکامل ِ جامعه ی انسانی دانسته و ماتریالیسم ِ تاریخی نیز از همین الگوشناسی ِ علمی عقلانی و تجربی سرچشمه گرفته است. اما، بسیاری از به اصطلاح متفکران ِ شرقی وحتا برخی ازغربی ها نیز این الگوگیری یا در واقع الگوشناسی ِ تجربه شده و سپس تئوریزه شده ی تاریخن اثبات شده را دلالت بر تعصب ِ مارکس و انگلس به اروپای غربی و شرق ستیزی ِآن ها دانسته اند. اما، این الگوشناسی برخلاف ِ تصور ِ آن به اصطلاح متفکران ِ حقیقت ستیز، نه دلبخواهی بود و نه از روی ِ تعصب، بلکه برداشتی علمی نظرورانه یا تاریخی تئوریک بود ازتکامل چه در طبیعت و چه در جامعه ی انسانی که هردو بنابر همین درک ِ تئوریک محصول و نتیجه ی دیالکتیک ِ حاکم بر کردو کارها و سازوکارهای قانون مند ِ علمن و تاریخن اثبات شده یا اثبات شونده ی طبیعت وجامعه اند. دلیل ِ این درک و برداشت ِ ظاهرن جانبدارانه از اروپای غربی نیز کاملن واضح است: در زمان ِ مارکس و انگلس و حتا همین امروز نیز کشورها و جوامع ِ اروپای غربی تنها جوامعی بودند که وارد ِ دوران و نظام ِ سرمایه داری شده و دیگر کشورها و جامعه های انسانی به دلیل ِ فقدان ِ پتانسیل ِ اجتماعی سیاسی و تولیدی مناسباتی وحتا به دلیل ِ ایدئولوژیک هنوز وارد ِ چنین مرحله ای ازتکامل نشده بودند. در واقع، این نظام ِ سرمایه داری ِ اروپای غربی بود که دیگر کشورها و جامعه های مستعد نظیر ِ آمریکای شمالی و کانادا و ژاپن را به دنبال ِ خود کشاند، و کشورهایی که خارج از این کشش ماندند اشکال و ایراد از ساختارهای درونی ِ سیاسی یا به ویژه مذهبی ِ خود ِ آنها بود.- دست ِ کم در مورد ِ ایران چنین است-. از این رو، به رغم ِ تبلیغات ِ تجدد ستیزانه و تاریخ انکارانه ی مخالفان ِ مارکسیسم و ماتریالیسم ِ تاریخی،آغاز گاه ِ گذار از فئودالیسم به مرحله ی عالیتر ِ تکامل در جامعه های انسانی یعنی به نظام و دوران ِ سرمایه داری همان گونه که مارکس و انگلس بر آن تاکید کرده اند در اروپای غربی بوده است. همچنان که می توان با قطعییت گفت که زادگاه ِ ماتریالیسم ِ دیالکتیک و به ویژه ماتریالیسم ِتاریخی نیزاروپای غربی بوده است.
به عبارت ِ دیگر و دقیق تر، واقعییت و موجودییت ِ نظام ودوران ِ سرمایه داری وماتریالیسم ِ دیالکتیک و به ویژه ماتریالیسم ِ تاریخی به مثابه ِ پراتیک ِ تاریخی و شناخت ِ تاریخی ِ متاثر از آن، درهم تنیده وجدایی ناپذیر وانکارناشدنی است. این تاثیرگذاری و تاثیر پذیری ِ دوسویه را می توان در تمام ِ آثار ِ مشترک ِ مارکس و انگلس یا نوشته های مستقل ِ آنها به خوبی دریافت.
مارکس درپانویس ِ مهمی بر سرمایه، تکامل ِ جامعه ی انسانی را با تکامل ِ طبیعت مقایسه کرده و نتیجه گرفته که تکامل ِجامعه اولن ادامه ی تکامل ِ طبیعت است و ثانیین همان قوانین ِ عام ِ حاکم بر تکامل ِ طبیعت بر جامعه ی انسانی نیز حاکم اند ضمن ِ آن که جامعه قوانین ِ خاص و خودویژه ای دارد که در چارچوب ِ آن قوانین ِعام عمل می کنند. مارکس می نویسد:« داروین نظر ِما رابه تاریخ ِقوانین ِ فناورانه ی طبیعت درپروسه ی پیدایش، شکل گیری وتکامل ِ اندام های گیاهان وجانوران به منزله ی وسایل ِ تولید برای حفظ ِ زنده گی و بقای شان جلب کرده است. آیا تاریخ ِ شکل گیری ِ وسایل ِ تولیدی ِ انسان یعنی تاریخ ِ تکامل ِ ابزارهایی که پایه و زیربنای ِ مادی ِ پیدایش و شکل گیری ِ جامعه ی انسانی- و خود ِ انسان ِ نوعی- هستند شایسته ی چنین توجهی نیستند؟ تکنولوژی، شیوه ی ارتباط ِانسان با طبیعت را تعیین می کند، فرایندی که انسان در طول ِ آن هم زنده گی ِ خود را تداوم می بخشد، هم درعین ِ حال مناسبات ِ اجتماعی ومفاهیم ِ ذهنی ِ حاصل از زیست و فعالیت ِ مشترک با نوع ِخود راشکل می دهد،وهم در نتیجه، خود ِنوعی ِاو به مثابه ِ سوژه ی کنشگر و دگرگون ساز ِ طبیعت دردراز زمان ِ فعالییت ِ آگاهانه و غایت مندانه ی تولیدی- اجتماعی اش تکامل می یابد. هر نگرش ِ ذهنگرایانه ای که این فرایند ِ مادی- تاریخی ِ تکامل گرایانه را در شناخت از طبیعت و جامعه به حساب نیاورد فاقد ِتشخیص ِ درک ِ شناخت شناسانه از درک ِ ندانمگرایانه است. این گونه شناخت- یعنی شناخت ِ علمی عقلانی- تنها راه ِ شناخت یعنی شناخت ِ ماتریالیستی – و دیالکتیکی – است.( بر گرفته از: کارل مارکس، هستی و آگاهی، ترجمه ی هوشنگ ِ افتخاری راد و محمد قائدی. ص30).
مارکس درگزاره ای دیگر درتوضیح ِ ماتریالیسم ِ تاریخی و تکامل ِ قانون مند ِ جامعه ی انسانی به مثابه ی وحدتی قانون مند، نظام مند و جدایی ناپذیر نوشت:« درفرایند ِ تکامل ِ نیروهای مولد در جامعه های انسانی، در هر دوران ِ مشخص طبقه ای ظاهر می شود که بار ِ مسئولییت ِ کل ِ جامعه را بر عهده دارد. طبقه ای که در آن دوران ِ معین نماینده ی اکثرییت ِ اعضای جامعه و افراد ِ جامعه{ جامعه ی انسانی در همبسته گی و وحدت و کلییت ِ تاریخی ِ آن} است. این طبقه در آن دوران ِ معین دارای قدرت ِ اجتماعی یی است که ناشی از مالکییت اش بر وسایل ِ تولید است. مالکییتی که بیان ِ عینی و عملی اش در شکل ِ دولت نمود پیدا می کند.»( همان کتاب. ص.33.برداشت ازایدئولوژی ِ آلمانی، کتاب ِ مشترک ِ مارکس و انگلس.). و در گزاره ای دیگر بازهم تاکید بر تکامل ِ قانون مند و غایت مند ِ تاریخ ِ انسانی در یک راستا و همسویی ِ دیالکتیکی - تاریخی ِ مشترک ِ واحد:« روند ِ تولید ِ سرمایه داری مانند ِ نظام های پیشین ِ خود تحت ِ شرایط ِ مادی ِ معین به پیش می رود. شرایطی که حامل ِ مناسبات ِ اجتماعی ِ معین در فرایند ِ بازتولید ِ زنده گی ِ اجتماعی ِ انسان هاست. شرایطی که در فرایند ِ تکامل ِ اجتماعی، هم لازم و هم ضروری اند و هم نتیجه و محصول ِ خود ِ روند ِ سرمایه داری به مثابه ِ مرحله ی معینی از تکامل ِ جامعه ی انسانی است.{ به این گزاره ی مهم توجه کنید:} این شرایط برای تکامل ِ بعدی ِجامعه ی انسانی{ یعنی گذار به سوسیالیسم و کمونیسم} بسیار ضروری و بسیار سودمند هستند. در دوران ِ سرمایه داری است که هم نیازهای زنده گی ِ انسانی گسترش یافته و هم در نتیجه نیروهای مولد – شامل ِ طبقه ی کارگر- که این نیازهارا برآورده می سازند نیز افزایش ِ کمی و کیفی می یابند.( همان کتاب. نقل از سرمایه. ص96-97 ).
درتمام ِ این آموزه ها ازایدئولوژی ِآلمانی تا سرمایه، مارکس طرحواره ی تکامل ِ جامعه ی انسانی به ویژه از سرمایه داری به سوسیالیسم و کمونیسم را به طور ِ دقیق شکل بندی کرده و توضیح داده است به گونه ای که دیگر هیچ جایی و هیچ فاصله و اما و اگری برای خیال پردازی و افسانه سرایی ِ ایده آلیستی متافیزیکی ِ فرقه سازان ِ در کمین ِ قدرت ِ سیاسی باقی نگذاشته است. همچنان که در نامه اش به ورازاسولیچ ِ روسی که ازاو پرسیده بود آیا در روسیه ی بااکثرییت ِ جمعییت ِ روستایی و وجود ِ تولید ومناسبات ِعقب مانده ی فئودالی هیچ امکانی برای گذار به سوسیالیسم هست یانه، مارکس با یقین و اطمینان ِ کامل از درستی ِ آموزه های متکی بر ماتریالیسم ِ فلسفی و تاریخی اش آنچنان که از او انتظار می رفت هم پاسخ ِ ورازاسولیچ را داد و هم پاسخ ِ لنین و لنینیست های خودمارکسیست نام را که مدعی اند مارکس دوران ِ آنان را پیش بینی نکرده مرد! مارکس نوشت:« آری امکان ِ این گذار هست، به شرط ِ آن که قبل از آن اروپای غربی- به عنوان ِ پیشقراول ِ تکامل ِ تاریخ ِ انسانی - وارد ِ نظام و مناسبات ِ سوسیالیستی شده باشد». اگرچه لنین و پیروان اش با نادیده گرفتن و انکار ِاین نامه و این آموزه های تئوریک و صرفن باهدف ِ کسب قدرت ِ سیاسی به هر طریقی مدعی شدند که مارکس نه از شرایط ِ روسیه آگاهی داشت و نه می توانست آینده را پیش بینی کند. ادامه دارد