دیدار از یک مکتب مخفی دخترانه در کابل

در مکتبی که ما به دیدن آن رفتیم، بنیانگذاران آن کار قابل تحسینی کرده‌اند. آن‌ها سعی کرده‌اند با گذاشتن ردیف‌های منظمی از میزهای تمیز و آبی رنگ، کلاس واقعی درسی درست کنند.

تنها معلم این مکتب که زن است می‌گوید:" ما تمام تلاش خود را می‌کنیم که مخفیانه این کار را انجام دهیم، اما حتی اگر مرا دستگیر کنند، کتکم بزنند، ارزشش را دارد."

دختران در ماه حمل/فروردین وارد مکاتب متوسطه شدند همانجا به آنها گفته شد که یک بار دیگر تعطیل خواهند شد

در ماه حمل/فروردین سال جاری خورشیدی به نظر می‌رسید که مکاتب دخترانه در شرف بازگشایی هستند. اما تنها حدود یک ساعت پس از شروع ورود دانش‌آموزان به مکاتب، رهبری طالبان در سیاست‌ خود در این زمینه تغییری ناگهانی آورد.

دانش‌آموزان این مکتب مخفی و بسیاری از دختران نوجوان دیگر که قادر نیستند به مکتب بروند، هنوز درد باز نشدن مکاتب را احساس می‌کنند.

یکی از دانش‌آموزان ۱۹ ساله این مکتب موقت به ما گفت: "دو ماه است که مکاتب باز نشدند". او در حالی که صورتش را با کف دست‌هایش پوشانده بود تا جلوی اشک‌هایش را بگیرد، افزود: "این مرا بسیار ناراحت می‌کند."

در میان این همه، یک حس مقاومت هم دیده می‌شود.

یک دانش آموز ۱۵ ساله دیگر می‌خواست برای دختران دیگر در افغانستان پیامی بفرستد: "شجاع باشید، اگر شجاع باشید هیچ کس نمی‌تواند جلوی شما را بگیرد."

مکاتب ابتدایی دخترانه در اول بهار زیر سلطه طالبان باز شدند. در واقع با بهبود یافتن امنیت در بخش‌های روستایی کشور، شمار بیشتری دانش‌آموزان دوره ابتدایی سر صنف‌ها حاضر می‌شوند. اما مشخص نیست که چه زمانی دختران با سن بزرگ‌تر بتوانند به مکتب بازگردند و هم اینکه ایا بالاخره اجازه بازگشت به مکتب را خواهند یافت یا خیر.

با آنکه مکاتب افغانستان از دوره ابتدایی به بعد به اساس جنسیت تفکیک شده بودند، در مورد بازگشت دانش‌آموزان دختر دوره متوسطه به بالاتر طالبان گفته‌اند که ابتدا باید "فضای مناسب اسلامی" مناسب ایجاد شود. به نظر می‌رسد هیچ کس به طور قطع نمی‌داند که منظور طالبان از "فضای مناسب اسلامی" چیست.

مقامات طالبان بارها به طور علنی گفته‌اند مکاتب دخترانه بازگشایی می‌شوند، اما همچنین اذعان کرده‌اند که آموزش زنان یک موضوع "حساس" برای آنهاست. در طول سلطه طالبان در دهه ۱۹۹۰ همه دختران ظاهراً به دلیل "نگرانی‌های امنیتی" از رفتن به مکتب باز ماندند.

حالا هم منابع متعددی به بی‌بی‌سی تایید کرده‌اند که تعداد انگشت‌شماری از افراد تندرو اما بسیار تأثیرگذار در گروه طالبان همچنان با رفتن دختران به مکاتب مخالف هستند.

شمار دیگری از اعضای طالبان در خفا از تصمیم این گروه مبنی بر باز نکردن مکاتب دخترانه ابراز ناامیدی کرده‌اند. ظاهرا معارف طالبان هم از تصمیم رهبری این گروه در آخرین لحظه متعجب شده بود. دختران برخی از مقامات ارشد طالبان به نظر می‌رسد که در قطر یا پاکستان به مکتب می‌روند و آموزش می‌بینند.

در هفته های اخیر، تعدادی از علمای دینی (روحانیان) که با طالبان ارتباط دارند، فتواها یا احکام دینی در حمایت از حق دختران برای یادگیری صادر کرده‌اند.

شیخ رحیم الله حقانی، یک روحانی افغان است که عمدتاً در آن سوی مرز، در پیشاور پاکستان مستقر است. او مورد احترام طالبان است و ماه گذشته در سفری به کابل با مقامات بلندپایه دولت طالبان ملاقات کرد.

او در انتقادش از بسته ماندن مکاتب دخترانه از سوی طالبان محتاط است، اما در حالی که در مدرسه خود در پیشاور صحبت می‌کرد و تلفن همراه خود را در دست داشت، متن "فتوا" خود را مرور می‌کرد که شامل احکام علمای قبلی و روایت‌هایی از زندگی پیامبر اسلام می‌شود.

او می‌گوید:"هیچ توجیهی در شرع وجود ندارد که بگوید تحصیل زنان مجاز نیست، اصلاً هیچ توجیهی وجود ندارد."

آقای حقانی ادامه می‌دهد:"در تمام کتب دینی آمده است که تحصیل زن جایز و واجب است، زیرا مثلاً اگر زنی در یک محیط اسلامی مانند افغانستان یا پاکستان مریض شود و نیاز به معالجه داشته باشد، اگر توسط پزشک زن معالجه شود، به مراتب بهتر است."

فتواهای مشابهی از سوی علمای ولایات هرات و پکتیا در افغانستان صادر شده است. این همه نشان‌دهنده میزان حمایت گسترده از تحصیل دختران در کشور و حتی در میان محافظه‌کاران است. اما تاثیرگذاری این همه حمایت‌ روحانیون از حق تحصیل دختران بر سیاست گروه طالبان در این زمینه، مشخص نیست.

طالبان کمیته‌ای را برای بررسی این موضوع تشکیل داده است، اما منابع متعدد مرتبط به این گروه به بی‌بی‌سی گفتند که در حالی که حتی وزرای ارشد طالبان با بازگشایی مدارس دخترانه در ماه حمل/فروردین موافق بودند، اما ظاهرا مخالفت با بازگشت دختران به مکاتب در حلقه رهبری طالبان در ولایت جنوبی قندهار می‌چرخد، ولایتی که گفته می‌شود هبت‌الله آخوندزاده، رهبر یا "امیر" طالبان آن‌جا می‌کند.

با آنکه طالبان بعد از تصرف قدرت در آگوست/اوت سال گذشته رویکرد نسبتا نرمتری اختیار کرده بودند، اخیراً اما فرمان‌های سختگیرانه‌ای‌ از جمله اجباری کردن حجاب برای زنان و تشویق آنها به ماندن در خانه صادر می‌کنند.

در این میان، تحمل طالبان در پذیرش نظریه مخالف، حتی در میان صفوف خودشان، در حال محو شدن است.

یکی از اعضای طالبان که در شبکه‌های اجتماعی طرفداران زیادی دارد، از بسته ماندن مکاتب دخترانه و از دستور گروه طالبان مبنی بر ریش گذاشتن کارمندان دولتی در توئیتی انتقاد کرده بود. به گفته یکی از منابع، او توسط اداره اطلاعات (استخبارات) طالبان برای بازجویی فراخوانده شد، سپس توییت‌های خود را حذف کرد و از اظهار نظرهای قبلی خود در مورد ریش عذرخواهی کرد.

به نظر می‌رسد که مخالفت‌های کمی در میان توده مردم با تحصیل زنان در افغانستان وجود دارد، اما برخی از شخصیت‌های طالبان نگرانند که اگر دختران اجازه رفتن به مکتب را بیابند، شاید گروه موسوم به دولت اسلامی (داعش) از این موضوع به عنوان ابزار سربازگیری استفاده کند.

این در حالی است که مقام‌های غربی صریحا گفته‌اند که پیشرفت‌ در زمینه حقوق زنان یکی از کلیدی‌ترین موردی است که می‌تواند طالبان را به میلیاردها دلار ذخیره ارزی مسدود شده این کشور نزدیک سازد.

در همین حال، فعالان حقوق زنان افغان تلاش می‌کنند تا اطمینان حاصل کنند که نسلی از دختران عقب نمانند.

مکتب/مدرسه مخفی که ما به دیدار آن رفتیم، یک یا دو ساعت در روز کلاس درس برگزار می‌کنند که بر روی ریاضیات، زیست‌شناسی، کیمیا (شیمی) و فیزیک تمرکز می‌کنند.

معلم مسئول می‌داند که بسیاری از دختران دیگری نیز وجود دارند که مایل به شرکت در این مکتب هستند اما به دلیل کمبود جا و منابع، و همچنین نیاز به پنهان ماندن، تلاش آنها را محدود کرده است.

او در مورد چشم‌انداز باز شدن مدارس عادی به این زودی امیدوار نیست، اما مصمم است تا آنچه می تواند انجام دهد.

او به بی‌بی‌سی می‌گوید: "به عنوان یک زن تحصیل‌کرده، این وظیفه من است. آموزش می‌تواند ما را از این تاریکی نجات دهد."
سکندر کرمانی
بی‌بی‌سی، کابل
https://www.bbc.com/persian/afghanistan-61478447