جان ميشل مورل: افغانستان، سرزمین آینده«سازمان حکومت اسلامی»(داعش)

این سوء قصدها درپی مورد دیگری بود که یک هفته پیش از آن در همان شهر علیه مسجد شیعه سه دکان رخ داده بود. بمبی که از راه دور کنترل می شد در مسجد منفجر گردید و ۱۰ تن از نمازگذاران ازجمله چند کودک را کشت.

تداوم سوء قصدها درپی به قدرت رسیدن طالبان، تقریبا به همان میزان پیش از تسخیر کابل توسط ایشان است. روز جمعه ۲۲ آوریل، دیوار خانقاه صوفیان مولوی سکندر در استان کندوز (شمال) درپی یک انفجار فروریخت و موجب مرگ ۳۳ تن از صوفیان شد. صوفی ها نیز از آسیب جهادگران در امان نیستند زیرا آنها را به دلیل ایجاد فرقه در اسلام متهم به شرک می کنند. در ۲۰ آوریل، ۴ تن در کندوز کشته و ۱۸ تن مجروح شدند. این امر به خاطر انفجار بمبی بود که بر روی دوچرخه نهاده شده و در مسیر یک خودرو حامل غیرنظامیانی که برای یک واحد نظامی طالبان کار می کردند قرار داده شده بود. در ۱۸ آوریل، مدرسه عبدالرحیم شاهد، واقع در یک محله شیعه نشین هزاره در کابل با انفجار تکان خورد و موجب کشته شدن ۶ دانش آموز پسر و مجروح شدن ۲۵ تن دیگر شد. در ماه مه ۲۰۲۱، یک رشته انفجارها موجب کشته شدن ۸۵ تن شد که اکثر آنها دانش آموز بودند و ۳۰۰ تن دیگر نیز در همان محله شیعه نشین مجروح شدند. یک سال پیش، عده ای مرد مسلح به مهدکودکی که توسط «پزشکان بدون مرز» (MSF) اداره می شد حمله کردند و ۲۵ تن – که بیشتر آنها زنان تازه زایمان کرده بودند- را کشتند.

جهادگرایان به زیرساخت ها، به ویژه دکل های برق نیز حمله می کنند. در ۲۱ سپتامبر ۲۰۲۱، در نزدیکی جلال آباد برق کابل را قطع کردند. این عمل خرابکارانه در ۳۰ آوریل نیز تکرار و برق میلیون ها تن در ۱۱ استان افغانستان قطع شد.

خراسان، شکارگاه جهادگران
به استثنای کشتار در مهد کودک مدرسه عبدالرحیم شاهد، «حکومت اسلامی خراسان» (EI-K)، شاخه منطقه ای «سازمان حکومت اسلامی» (داعش)، مسئولیت همه این سوء قصدهای وحشت برانگیز و بی ثبات کننده – آنهم در کشوری که دستخوش بحران شدید اقتصادی و بهداشتی است- را پذیرفته است. قبلا هم همین گروه بود که مسئولیت حمله انتحاری ۲۷ اوت ۲۰۲۱ را پذیرفته بود که موجب مرگ حدود ۱۰۰ تن، از جمله ۱۳ سرباز آمریکایی در فرودگاه کابل، هنگام عقب نشینی هرج و مرج وار شد و با اینکار قصد خود را درمورد به زمین نگذاشتن سلاح، به رغم به قدرت رسیدن طالبان ، نشان داده بود.

خراسان، که بخش شرقی امپراتوری ساسانی (۱) بوده به معنی «سرزمینی که خورشید از آن طلوع می کند» از بخش شرقی ایران شروع می شود، تقریبا سراسر افغانستان و نیز غرب تاجیکستان و بخش وسیعی از جنوب ازبکستان و ترکمنستان را دربر می گیرد. این نام که داعش از آن استفاده می کند را افغان ها از دیرباز به عنوان نام قرون وسطایی کشور خود می شناسند.

L’ancien Khorasan
Het Laatste Nieuws
از سال ۲۰۱۴ و در جریان مبارزات انتخاباتی برای تعیین جانشین رییس جمهوری حامد کرزای و درحالی که بخشی از نیروهای «ناتو» درحال ترک افغانستان بودند، بود که ابوبکر البغدادی، خلیفه خودخوانده داعش جنگجویانی را با هدف گسترش قلمرو خود در آن سوی دنیای عرب به افغانستان فرستاد. این بلندپروازی به سد رودررویی با طالبان برخورد کرد که با سوء ظن به این رقیب می نگریستند. در کشوری که بر اثر تداوم جنگ علیه مداخلات خارجیان، جنگ های خونین داخلی و فروپاشی نهادها در لب پرتگاه قرار داشت و به طور همزمان تقریبا دارای دو رییس جمهوری بود (۲)، فساد فراگیر، شکست های مکرر ارتش دولتی و آمریکایی ها دربرابر طالبان، راهی هموار دربرابر جهادگرانی گشوده بود که در مساجد، بازارها، اردوگاه های پناهندگان واقع در پاکستان، با همکاری طالبان پاکستان، به خدمت گرفته می شدند.

در شرایط چنین بهم ریختگی بزرگ، بخشی از طالبان که از روسای خود درپی سیاست آشتی پیشنهادی اشرف غنی، رییس جمهوری جدید، ناراضی بودند نیز بی تردید به داعش پیوستند. تعداد آنها هنگامی بیشتر شد که مذاکرات رسمی بین ایالات متحده و هیئت نمایندگی طالبان در قطر آغاز شد و به ویژه زمانی که پیش نویس توافق در فوریه ۲۰۲۰ به امضاء رسید و موجب عزیمت نیروهای آمریکایی شد. داعش خراسان (EI-K) با بهره گیری از وضعیت و چند برابر شدن نیروهایی که به خدمت گرفته بود، ابتدا در استان های شرقی مرزی پاکستان مستقر شد و خیلی زود نفوذ خود را به شمال و شرق کشور گسترش داد.

نیروی هوایی آمریکا برای مقابله و پاسخگویی به سوء قصدهای متعدد مرگبار در کابل، که گاه به طالبان و گاه به داعش خراسان نسبت داده می شد، در آوریل سال ۲۰۱۷ در استان ننگرهار (در شرق کشور) بمب غیرهسته ای موسوم به GBU- 43، که قوی ترین بمب تاریخش است را علیه نیروهای داعش خراسان (EI-K) به کار برد. این بمب که طبق پیش بینی پیش از برخورد به زمین منفجر می شد، موج تخریبی ای معادل ۱۱ تن تی ان تی ایجاد می کرد. کاربرد آن نتیجه چندانی نداشت زیرا «مادر همه بمب ها» نتوانست شبکه ای از تونل ها را تخریب کند و حدود ۳۰ جنگجو کشته شدند. داعش خراسان که از این حمله زلزله وار قسر در رفته بود، با وجود تحت تعقیب بودن نیروهایش توسط نیروهای افغان، دستگاه های اطلاعاتی آمریکا یا مدیریت کل اطلاعات طالبان (GDI)، به سرعت از این وضعیت مساعد برای توسعه خود استفاده کرد.

پس از بازپس گیری رقه و موصل در دو سال پیش از آن، تسخیر باغوز در سوریه در ماه مارس ۲۰۱۹ توسط نیروهای دموکراتیک سوریه (FDS) – یک اتحاد کرد-عرب تحت حمایت ائتلاف بین المللی-، به نظر می رسید که از بین رفتن داعش مسجل شده است. شکست نهایی «خلیفه» به صورتی عمده از وسعت قلمرو داعش کاست. این امر تا حدی بود که در اکتبر ۲۰۱۹، نیروهای ویژه آمریکا «خلیفه» ابوبکر البغدادی را در روستایی کوچک به نام باریشا در شمال غربی سوریه ازبین بردند.

جانشین او، ابوابراهیم الهاشمی القریشی (۳) که یک ترکمن عراقی بود، به سلطه عرب ها بر این جنبش جهادگر پایان داد. در آن زمان، شاخه های غیرعرب داعش مانند داعش خراسان (EI-K) و نیز «حکومت اسلامی صحرای بزرگ» (فعال در نیجر، مالی و بورکینافاسو)، «حکومت اسلامی آفریقای غربی» (مستقر در نیجریه و فعال در چاد و کامرون) و «حکومت اسلامی آفریقای مرکزی» (فعال در موزامبیک) اهمیت یافته و به داعش جنبه بین المللی دادند. در این وضعیت، «خراسان» به صورت قدرتمندترین شعبه داعش درآمد.

۳ فوریه ۲۰۲۲، به دستور رییس جمهوری جوزف بایدن، نیروهای ویژه آمریکایی به استان ادلب در غرب سوریه حمله کردند تا ابوابراهیم الهاشمی القریشی که در آنجا پناه گرفته بود را ازبین ببرند. او برای اجتناب از بازداشت یا اعدام فوری، ترجیح داد با یک بمب خود و بسیاری از نزدیکانش را بکشد.

پیچیدگی اتحادها
طالبان، القاعده و داعش خراسان که هدف هایی متفاوت دارند اما به ندرت روش ایشان تفاوت دارد، با هم روابطی دارند که غالبا نزاع آمیز است اما در آن اتحادهای مقطعی و آتش بس های غیرمنتظره نیز منتفی نیست. به عنوان نمونه، طالبان با آن که پیش از کسب قدرت با جنگجویان داعش خراسان رودررویی داشتند، به محض رسیدن به قدرت در کابل، بیشتر زندانیان داعش را آزاد کردند یا به آنها امکان فرار دادند و با طالبان پاکستان نیز همین کار را کردند.

به علاوه، شواهدی حاکی از این است که همکاری های موقتی بین القاعده و داعش خراسان وجود دارد. درحالی که القاعده که توسط اسامه بن لادن تأسیس شده، همراه با طالبان و در جنگ با داعش خراسان است.

وضعیت پیچیده افغانستان، که باید با مشکلات اقتصادی بزرگی دست و پنجه نرم کند، و نیز بروز اختلافات در رهبری طالبان درباره سیاستی که باید دربرابر داعش خراسان درپیش گرفته شود، مانع از تضمین درپیش گرفتن خط مشی عدم همکاری همیشگی و در همه جا است. یک گزارش سازمان ملل متحد در ۳ فوریه ۲۰۲۲ براین تصریح می کند که طالبان «نتوانسته اند اقدامات کافی برای محدود کردن فعالیت های جنگجویان تروریست خارجی در کشور انجام دهند. به عکس، گروه های تروریستی در آنجا از آزادی عمل بزرگی برخوردارند که در سراسر تاریخ اخیر بی سابقه است (۴)».

برای رهبران داعش خراسان (EI-K)، خراسان سرپلی است که نفوذ سازمان را در آسیای مرکزی و جنوبی (پاکستان، بنگلادش، هند، مالدیو، سریلانکا) گسترش می دهد. اگر در سال ۲۰۱۴ ابوبکر البغدادی ناگزیر از اعزام جهادگران از سوریه و عراق به افغانستان شده بود، امروز داوطلبان به صورت خودجوش از راه می رسند. شماری از جنگجویان به طور غیرقانونی از مرزهای منطقه وزیرستان که پاکستان را از استان کونار افغانستان جدا می کند، و پایگاه های اصلی داعش خراسان در آن است، که در استان ننگرهار واقع شده عبور می کنند.

اجتناب از ایجاد یک «پایگاه جهادی»
پیش از آن که طالبان به قدرت برسند، شمار نیروهای داعش خراسان حد اکثر ۲۰۰۰ تن بود. از آن پس عضو گیری از جوانان روستایی بدون چشم انداز آینده، طالبانی های تندرویی که راهبرد مورد پذیرش بین المللی قرار گرفتن دولت جدید را رد می کنند و نیز جنگجویان خارجی ای که از آسیای مرکزی، قفقاز شمالی و آسیای جنوبی و جنوب شرقی می آیند، شمار افراد آن را بسیار افزایش داده است. با آن که تعیین تعداد دقیق آنها دشوار است، ولی توان ایذایی آنها به حدی است که موجب نگرانی قدرت های منطقه ای شده است. قدرت هایی که احیای داعش حتی در درون مرزهایشان تحرکاتی ایجاد کرده یا میل اجرای عملیاتی را در سازمان هایی مانند «جنبش اسلامی ازبکستان» و «حزب اسلامی ترکستان» (نام پیشین سرزمین اویغورها) به وجود آورده است.

روسیه با دقت به این تحرکات توجه دارد و مراقب است که بن بستی در روابطش با طالبان تازه مستقر شده در کابل ایجاد نشود. به رغم دیدار ماه ژوییه ۲۰۲۱ سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه و یک هیئت نمایندگی طالبان، مسکو باور ندارد که طالبان قاطعیت درگیری با داعش خراسان (EI-K) را داشته باشد و اگرچه روسیه مرز مشترک با افغانستان ندارد، اما ۳ جمهوری پیشین اتحاد شوروی – تاجیکستان، ازبکستان و ترکمنستان – با آن مرز مشترک دارند که طول مرز ترکمنستان ۸۰۰ کیلومتر است.

افزایش شدید موارد سوء قصدهای انجام شده توسط داعش خراسان در افغانستان موجب نگرانی چین و هند نیز شده است. اولویت آنها این است که از استقرار یک پایگاه جهادگر در دروازه های خود جلوگیری کنند. «امیرنشینی» که با رسیدن نیروهای تازه از مناطقی که «حساس» به نظر می رسد – مانند کشمیر برای هند و شین جیانگ برای چین- تقویت می شود. این رشد احتمالی جهادگری، با آن که دشوار به نظر می رسد بتواند قدرت «حکومت اسلامی عراق و شامات» (داعش) را به دست آورد، به داعش این امکان را خواهد داد که امکانات جدیدی برای گسترش حوزه عملکردی فراتر از افغانستان بیابد.

نگرانی های پاکستان و ایران
پاکستان مدتی طولانی «پدرخوانده» طالبان بوده، به آن پایگاه و پناهگاه داده و دستگاه اطلاعاتی ارتش آن (ISI) به آنها کمک نموده است. به محض رسدن به قدرت طالبان در اوت ۲۰۲۱، عمران خان، نخست وزیر وقت به آنها تهنیت گفت و اعلام کرد که افغان ها «زنجیر بردگی را پاره کرده اند». اما با سپری شدن شور و شوق، پاکستان نسبت به درجه استقلالی که تحت الحمایه های پیشین برای خود قایلند حساسیت پیدا کرد زیرا طالبان افغانستان قبلا چیزی را نشان داده اند که کریم پاکزاد، پژوهشگر «انستیتو روابط بین المللی راهبردی» (IRIS) آن را «همبستگی قبیله ای بین طالبان افغانستان و پاکستان، که از نظر قومی و فرهنگی هیچ تفاوتی با هم ندارند» (۵) می خواند. بی تردید برمبنای همین همبستگی است که طالبان افغانستان به همتایان پاکستانی خود در مناطق قبیله ای، به رغم نزدیکی با داعش خراسان، پناه داده و اجازه می دهند که از محل خود به خاک پاکستان تیراندازی کنند.

پیروزی طالبان افغانستان، دربرخی از گروه ها مانند «جنبش طالبان پاکستان» (TTP)، که از سال ۲۰۰۷ با اسلام آباد جنگ مسلحانه می کند، این باور را ایجاد کرده که پیروزی بر یک قدرت جهانی مانند روسیه یا ایالات متحده ممکن است. بنابر این باور، پیروزی بر قدرتی منطقه ای مانند پاکستان که مصداق ضرب المثلی است که می گوید: «این کشوری نیست که یک ارتش دارد، بلکه ارتشی است که یک کشور دارد» نیز ممکن است.

سرانجام، حکومت ایران هم نسبت به قدرت یابی داعش بی تفاوت نیست زیرا بیش از ۹۰۰ کیلومتر مرز با افغانستان دارد. با وخیم تر شدن وضعیت، حکومت ایران می تواند مدعی شود که مسئولیت حفاظت از هزاره ها، که قربانیان اصلی داعش خراسان هستند را دارد. جنگجویان تیپ فاطمیون (موسوم به «حزب الله افغان») که از شیعیان افغانی تشکیل شده که درحال حاضر در سوریه هستند، ممکن است به افغانستان بازگردانده شوند تا نقش مرزبان و محافظ هم میهنان فارسی زبان شیعه خود را برای ایران بازی کنند.

۱- آخرین سلسله شاهنشاهی ایرانی قبل از حمله اعراب در اواسط قرن هفتم.

۲-پس از انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۱۴ که با تقلب همراه بود، توافق در مورد تقسیم قدرت میان دو نامزد اصلی اشرف غنی و عبدالله عبدالله انجام شد. این تقسیم قدرت در سال ۲۰۱۹ تمدید شد.

۳- Pseudonyme choisi en référence aux Qorachi, la tribu du prophète Mohammed.

۴- France 24, Leela Jacinto,10 février 2022.

۵- Entretien avec Marie Verdier, La Croix, 18 mars 2022.

https://orientxxi.info/magazine/article5646#&gid=1&pid=1

ترجمه‌ها: français فارسى
 26 مه 2022
ژئوپلتیک افغانستان Hazaras ایران سازمان دولت اسلامی (داعش) باكستان روسیه طالبان

ترجمه از فرانسه شهباز نخعی