خدامراد فولادی: نقش ِ سرمایه در تکامل ِ جامعه ی انسانی ( مارکسیسم: فلسفه ای که باید از نو خواند و شناخت)

مقاله ی پیش ِ رو، ادامه ی بحث ِ تکامل ِ سرمایه و ضرورت ِ آن در فرایند ِ رو به تکامل ِ جامعه ی انسانی است. در این نوشتار، همچون نوشتار ِ پیشین با استناد به آموزه های علمی عقلانی( فلسفی) ِمارکس به ویژه در گروند ریسه و بعضن در کتاب ِ سرمایه اهمییت ِ راهبردی ِ سرمایه ی اجتماعی را در تولید و گذارهای مرحله به مرحله ازآغازگاه تا غایت ِ تاریخ بررسی خواهیم نمود.
اغلب ِ به اصطلاح « مارکس شناسان» گروندریسه و سرمایه را جزء آثار ِ اقتصادی ِ مارکس به حساب آورده اند،درحالی که هردوکتاب درزمره وچارچوب ِ فلسفه ی ماتریالیستی دیالکتیکی وازاین رو، دو اثر ِبسیارمهم و ارزشمند ِتئوریک مارکس در زمینه ی شناخت ازجهان درکلییت ِهمبسته ی طبیعی-انسانی ِ آن هستند. به عنوان ِ مثال، مرتضا محیط، سه جلد کتاب ِپرحجم نوشته است درباره ی مارکس باعنوان ِ« کارل مارکس: زنده گی ودیدگاه های او» که هیچ اشاره ای به دیدگاه های فلسفی-تئوریک ِمارکس به ویژه در گروندریسه که مهم ترین و آموزنده ترین کتاب ِ او در شناخت ِ ماتریالیستی دیالکتیکی ست نکرده است. یا اگرهم اشاره ی گذرایی نموده بسیار سطحی نگرانه وساده بینانه بوده وبه جنبه ی مهم ِ فلسفی ِ آن اهمییت چشمگیری نداده است. محیط و امثال ِاونمی دانندکه حتا بحث های اقتصادی ِمارکس هم همچنان که در مقاله ی پیشین و در این مقاله نشان خواهم داد در چارچوب ِفلسفه ی علمی، یعنی در چارچوب ِماتریالیسم ِ دیالکتیک و تاریخی است، حتا اگر خود ِ مارکس به این ویژه گی اشاره نکرده باشد. در واقع،محیط و امثال ِاو دیدگاه های فلسفی ِ مارکس رادر محدوده ی بسته ی تفکر ِاقتصاد گرای خود قرارمی دهند ونظروری واندیشه ورزی ِفلسفی جهان شناختی ِ مارکس را به اقتصادگرایی ِ محدود ِ خود تنزل می دهند.همچنان که محیط دربررسی اش از به اصطلاح «دیدگاه های مارکس»هیچ اشاره ای به نقش ِ تاریخی ِسرمایه به مثابه ِثروت ِ اجتماعی ِ انسان ها درفرایند ِ تکاملی ِ تولید از ساده به پیچیده نکرده است، اگر چه این ثروت ِ اجتماعی تا به امروز در مالکییت ِ دولت های طبقاتی بوده، و همین مالکییت ِ طبقاتی است که امثال ِ محیط را سرمایه ستیز و در نتیجه تکامل ستیز کرده است.« مارکس شناسان» ی مثل ِ آقای محیط گمان می کنند سرمایه ابتدا به ساکن وبا پیدایش ِ نظام ِسرمایه داری وارد ِ مناسبات ِ تولیدی و تاریخ ِ بشری شده است. در حالی که چنین نیست و سرمایه ازهمان آغاز گاه پیدایش ِ انسان ِ کارورز ِ اندیشه ورزدر نتیجه ی تکامل ِ شاخه ای از میمون ها، عامل ِ به حرکت درآورنده ی جامعه ی انسانی بوده و تا به غایت ِآن نیزحضور ِتعیین کننده خواهد داشت.
آیاتاکنون دیده وخوانده ایدکه کسی ازفرقه سالاران ِ خود مارکسیست نام حتا یک باراز مارکس نقل ِقولی در باره ی تکامل ِ قانون مند و نظام مند ِ مرحله به مرحله ی سرمایه ونقش ِآن درتکامل ِتاریخ بیاورد؟ یا بگوید و تاکید نماید که تکامل محصول و نتیجه ی همستیزی ِ کار ِ اجتماعی و مالکییت ِ خصوصی – طبقاتی بر سرمایه ی اجتماعی است؟ که در این فرایند سرمایه شامل ِ وسایل ِ تولید به مثابه ِ کار ِ عینییت یافته هم می شود؟. اما،تا بخواهید در آگهی های تبلیغاتی شان برای آن که خود را مارکسیست جا بزنند از«واژه»های « دیالکتیک» و « تکامل» می گویند بی آنکه مصداق های عینی ومادی ِواقعن موجود ِ این « واژه» ها را توضیح دهند و کارکرد ِ شان در تاریخ را به طور ِ مشخص نام ببرند. مگر می شود مارکسیست بود و به دیالکتیک و تکامل ِ قانون مند و نظام مند ِ جامعه اعتقاد داشت اما در عین ِ حال خواهان ِ نابودی ِ سرمایه و دستاوردهای نظام ِ سرمایه داری هم بود، و « راه ِ غیر ِ سرمایه داری» را تنها راه ِ گذار به سوسیالیسم و کمونیسم تبلیغ وترویج کرد؟ کجا مارکس گفته است نابودی ِ سرمایه و سرمایه داری شرط ِبرقراری ِسوسیالیسم و کمونیسم است؟ در آن صورت با کدام پیش زمینه ی مادی و چگونه می توان عالی ترین و پیشرفته ترین نظام و دوران ِ تاریخی را با «هیچ» ساخت؟ مگر با معجزه!
می توان ده ها نمونه ی نوشتاری از فرقه سالاران ِ سرمایه ستیزی که خود زیر ِچتر ِحمایتی ِ سرمایه و سرمایه داری زنده گی و فعالییت ِ سیاسی تشکیلاتی می کنند آورد تا تفاوت ِ ادعا وعمل و تناقض گفتار وکردار ِشان را دید ودرباره شان به قضاوت نشست و دید که چگونه از شرایط  حاکم بر ایران و فقدان ِ آزادی ِبیان و آزادی ِ عمل ِ شهروندان ِ ایرانی سوء استفاده می کنند تامواضع واعتقادات ِآزادی ستیزانه ی خود را به آنان دیکته و تحمیل نمایند. آنان نه می دانند و نه می خواهند بدانند که مارکسیست ها به دلیل ِ دفاع ِ تاریخی شان از طبقه ی کارگراست که با مالکییت ِ سرمایه دارانه بر وسایل ِ تولید مخالف اند و نه با خود ِ سرمایه و دستاوردهای تاریخی ِ سرمایه داری. چرا که مخالفت با مالکییت ِ طبقاتی برسرمایه و وسایل ِ تولید ِاجتماعی یک چیزاست و«ضدییت با سرمایه» ودستاوردهای تاریخی ِسرمایه داری یک چیز ِدیگر.
مارکس ِدیالکتیک اندیش ِ تکامل گرا با درنظرداشت و تاکید بر وجود ِ پیش زمینه های قبلی در نتیجه ی انباشت ِ سرمایه ی اجتماعی بود که در گروندریسه نوشت:« جامعه ی بورژوایی توسعه یافته ترین و پیچیده ترین سازمان ِ تولید است. مقوله هایی که بیانگر ِنوع ِمناسبات و جامعییت ِ ساخت ِ این جامعه اند، امکان ِدرک ِ ساخت و مناسبات ِتولیدی ِهمه ی صورت بندی های اجتماعی ِ گذشته را که جامعه ی بورژوایی براساس ِمواد و مصالح ِ بازمانده از آنها بناشده اند را نیز به ما می دهند و ثابت می کنند که برخی از بقایای آن صورت بندی های اجتماعی در درون ِ جامعه ی بورژوایی به حیات ِ خود ادامه می دهند.{ و نتیجه گیری جالب و آموزنده ی مارکس از وحدت ِ همبسته و همپیوسته ی تکامل ِ جامعه ی انسانی با تکامل ِ طبیعت. بخوانید:}، تشریح ِ بدن ِ انسان، کلیدی است برای تشریح ِ بدن ِ میمون که به ما نشان می دهد خصوصییات ِ بالقوه ی تحول ِ عالی تر در میان ِ انواع ِ پست تر را تنها می توان پس از شناخت ِ تاریخی ِ تحول ِ عالی تر فهمید.{ و مارکس ِ دیالکتیسین ِ تکامل گرا بدون ِ فاصله نتیجه می گیرد که:} اقتصاد ِبورژوایی هم با چنین درک و نگرشی کلید ِ اقتصاد ِ دوران های پیشین است. در این معنا و مفهوم، تکامل ِ تاریخی به آن معناست که آخرین شکل ِ جامعه{ کمونیسم} صورت ِ نهایی ِ جامعه های گذشته ای است که همه مراحل ِمقدماتی ِ آن بوده اند. از این رو جوامع ِ گذشته، همواره جوامعی یک سویه، از پیشین ِ کم توسعه یافته به پسین ِ توسعه یافته تر و تکامل یافته تر بوده اند.» ( نقل از: گروندریسه. ترجمه ی پرهام. تدین. جلد ِ اول. ص. 32-33. توضیحات ِ درون ِ کروشه از من است).
مارکس در گزاره ی نسبتن طولانی ِ فوق، فرمول ِ عام ِحرکت ِ تکاملی ِتاریخن بی وقفه و بی بازگشت ِ ماده در اشکال ِهمبسته و همپیوسته ی طبیعی و انسانی ِ آن را به ما نشان می دهد. حرکتی که در تاریخ ِطبیعت به دلیل ِقوانین ِعام ِ فیزیکی شیمیایی ِ حاکم بر آن بی آغاز و پایان، و در تاریخ ِ انسانی به دلیل ِ قوانین ِ خاص ِ شرایط ِ زیستی و آب هوایی هم آغاز دارد و هم پایان. با این توضیح که: حرکت ِ مراحلی و تکاملی درطبیعت تابع ِتجمع وانباشته گی و کنش و واکنش ها و همکنشی های طولانی مدت ِ مواد وعناصر ِموجود در طبیعت، و حرکت ِ مراحلی – تکاملی ِ جامعه ی انسانی تابع ِ کنش و واکنش و همکنشی های تولیدی- مناسباتی و درجه ی رشد و توسعه ی ابزار ِتولید وبه ویژه میزان ِتجمع و تراکم و انباشته گی ِ سرمایه ی اجتماعی است که نسل به نسل و دست به دست به انسان های کارورز ِاندیشه ورز انتقال یافته و انتقال خواهد یافت.
مارکس درادامه ی گزاره ی پیشین،وبادرنظرداشت ِ قانون ِ دیالکتیکی ِ اوفهبونگ، سرمایه ی اجتماعی را مقدم برنظام ِ بورژوایی و سرمایه داری به شمار آورده و می نویسد:« پس،روشن می شود که طرح ِ شناخت از تکامل ِ اجتماعی ِ جامعه ی انسانی در کلییت ِ همبسته و همپیوسته ی آن، باید چنین باشد که: مفاهیم ِ عام ِ مجرد که کم و بیش در همه ی اشکال و دوران های جامعه ی انسانی در مفهوم ِ تشریحی ِ آن معتبراند باید با نظرداشت ِتقدم ِ زمانی ِ سرمایه، کار ِمزدی،مالکییت برزمین،مناسبات ِ متقابل ِ اینها، روابط ِشهر و روستا، سه طبقه ی بزرگ ِاجتماعی ِ تاریخ ِ تکامل ِ انسان ِ اجتماعی و نهایتن  تمرکز و ایجاد ِ نظام ِ بورژوایی در قالب ِ دولت باشد.»( نقل از: گروندریسه.همان ترجمه.جلد اول. ص35-36). از دیدگاه ِ تکامل گرایانه ی مارکس، این سرمایه است که در گذار ِ تکاملی اش از نظام ِ فئودالی به نظام ِبورژوایی- سرمایه داری کارگران را زیر ِ یک سقف گرد ِ هم می آورد تا غایت ِ تاریخ ضرورتن به نیروی کار ِ آنان تحقق یابد. بخوانید:« سرمایه در حالت ِ پیشرفته اش،  دیگرمانند ِ یک مبادله گر ِمنفرد عمل نمی کند، بلکه در اینجا نماینده ی کل ِ جامعه است. در این حالت، سرمایه با گرد آوردن ِ کار ِ کارگران، فعالییت ِتکین و پراکنده ی آنان را یکپارچه می کند. به این معنا که سرمایه در حکم ِ نیروی ِ جمعی ِ کارگران، و در عین ِ حال نیروی اجتماعی ونیز پیوند دهنده ی آنان به یکدیگر و یگانه گی ِ حاصل از این نیروی پیوند پیوند یافته است. تمام ِ این فعل و انفعال ها همانند ِ مراحل ِ قبلی ِ کارکرد و توسعه و تکامل ِ سرمایه از طریق ِ مبادله صورت می گیرد که در یک سوی آن انبوهی ازافراد، و در سوی ِ دیگر سرمایه چونان یک فردییت ِ تنها که گویی جایگاه ِ تمرکز ِ مبادله است قرار دارد. در اینجا، سرمایه ای که نمودار ِ خصلت ِ اجتماعی ِ مبادله است، معامله اش با کارگران معامله ای اجتماعی است در حالی که مبادله ی کارگران با آن مبادله ای انفرادی است.{ به تفاوت ِ معامله با مبادله در رابطه ی دوسویه ی سرمایه و کارگران و بالعکس توجه داشته باشید}. ( نقل از: گروندریسه.همان ترجمه . جلد ِ دوم. ص. 124. توضیح از من است.).
مارکس، آینده ی سرمایه ی اجتماعی را هم بر پایه ی دیالکتیک ِ آینده نگر ِ تکامل گرا پیش بینی کرده است:« هراندازه که سرمایه درفرایند ِ تکاملی ِ خود پیشرفته تر بشود،امکان ِگردش ِآن که مدار ِمکانی ِ گردش اش را تشکیل می دهد گسترده تر می شود. ما دراینجا با گرایش ِجهانشمولی ِ سرمایه رو به رو هستیم که وجه ِ تمایز ِ آن از تمامی ِ مراحل ِ پیشین ِ تولید است. سرمایه بنا بر ماهییت ِ خود در جریان ِ توسعه اش به جهانی کردن ِ نیروهای تولید یاری می رساند و بدین ترتیب مقدمات ِ پیدایش ِ شیوه ی نوینی از تولید { یعنی تولید ِ اجتماعی در دوران ِ کمونیسم} را فراهم می سازد، و به جایی می رسد که تحول ِ آزاد، بلامانع، مترقی و جهانی ِ نیروهای تولیدی و فرارفت ِ جامعه ی انسانی به عالی ترین مرحله ی تکامل ِ تاریخ { یعنی دوران ِکمونیسم} است.»(گروندریسه. جلد ِ دوم. ص 63. 64.).
نتیجه گیری: لغو ِ مالکییت ِ خصوصی بر سرمایه ی اجتماعی، تیر ِ خلاصی است بر شقیقه ی انواع ِ مالکییت های طبقاتی همراه با نفی و لغو ِ همیشه گی ِدولت های طبقاتی و برپایی ِ مالکییت ِ اجتماعی بر سرمایه و وسائل ِ تولید، یعنی برپایی ِ دوران ِ کمونیسم و تحقق ِ چشم انداز ِ تاریخی ِ« از هرکس به قدر ِ توان اش، به هرکس به اندازه ی نیازاش».