توافق برای برقراری آتش‌بس در جنگ غزه به دست آمده اما ۱۵ ماه درگیری آثاری مخرب بر این سرزمین ساحلی فلسطینی داشته است. بمباران و عملیات زمینی اسرائیل در پاسخ به حمله برون مرزی بی‌سابقه حماس در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ آغاز شد.
در آن حمله حدود ۱۲۰۰ نفر در اسرائیل کشته و ۲۵۱ نفر دیگر گروگان گرفته و به غزه برده شدند. به گفته وزارت بهداشت حماس، بیش از ۴۶ هزار و ۶۰۰ فلسطینی نیز در این جنگ کشته شده‌اند.
مردم غزه امیدوارند که آتش‌بس کنونی سرانجام بتواند صلح را به ارمغان بیاورد، اما سازمان ملل هشدار داده که ممکن است بازسازی این منطقه سال‌ها یا حتی دهه‌ها طول بکشد. این راهنمای تصویری برخی از تغییرات اساسی ناشی از جنگ در شرایط و شیوه زندگی در غزه را نشان می‌دهد.
گسترش ویرانی
عملیات نظامی اسرائیل در ابتدا بر بخش شمالی غزه متمرکز بود. ارتش اسرائیل گفته بود که در این منطقه، نفرات مسلح حماس در میان جمعیت غیرنظامی پنهان هستند. شهر شمالی بیت حانون، که تنها دو کیلومتر با مرز با اسرائیل فاصله دارد، یکی از اولین مناطقی بود که هدف حملات اسرائیل قرار گرفت خسارت سنگینی متحمل شد.
اسرائیل با ادامه بمباران شهر غزه و دیگر مراکز شهری در شمال، به غیرنظامیان دستور داد «برای ایمنی و حفاظت جانی خود» تا قبل از شروع عملیات زمینی در پایان اکتبربه جنوب رود غزه حرکت کنند.
در همانحال، حملات هوایی اسرائیل به شهرهای جنوبی نیز در جریان بود در حالیکه چند صد هزار ساکنان شمال به سوی این مناطق در حرکت بودند. در پایان نوامبر، بخش‌هایی از جنوب نوار غزه و بخش‌های وسیعی از قسمت شمالی آن ویران شده بودند.
در آغاز دسامبر، اسرائیل قبل از عملیات زمینی در خان یونس در جنوب، بمباران مناطق جنوبی و مرکزی غزه را تشدید کرد و همانطور که در نقشه زیر دیده می‌شود تا ماه ژانویه، بیش از نیمی از ساختمان‌های غزه آسیب دیده یا ویران شده بودند.
به گفته کارشناسان مرکز مطالعات فوق لیسانس دانشگاه شهری نیویورک و دانشگاه ایالتی اورگان، تجزیه و تحلیل داده‌های ماهواره‌ای نشان می‌دهد که ۱۵ ماه درگیری احتمالاً به ۶۰ درصد ساختمان‌ها در سراسر نوار غزه آسیب رسانده است و شهر غزه بیشترین خرابی را متحمل شده است.
سازمان ملل تخمین می زند که ساختمان‌های آسیب دیده بیش از ۹۰ درصد از واحدهای مسکونی غزه را شامل می‌شود. به گفته این سازمان، ۱۶۰ هزار واحد مسکونی تخریب شده و ۲۷۶ هزار واحد دیگر آسیب جزیی یا وسیع دیده‌اند.
در طول جنگ، گروه حماس - که اسرائیل، بریتانیا و بسیاری از کشورهای دیگر آن را یک سازمان تروریستی می‌دانند - و متحدانش در میدان جنگ درگیر نبردهای شدید با نیروهای اسرائیلی بوده‌اند. این گروه‌ها همچنین هزاران موشک به سمت اسرائیل شلیک کرده‌اند.
شهر بزرگ چادرها
قبل از جنگ هم شرایط زندگی در غزه سخت بود. از سال‌ها پیشتر، محاصره اقتصادی نوار غزه توسط اسرائیل و مصر ورود و خروج افراد و کالا به این منطقه را محدود کرده بود. هر دو کشور تاکید داشتند که نظارت بر رفت و آمد و ورود و خروج کالا به غزه برای امنیت آنها ضرورت دارد.
به گفته بانک جهانی، اگرچه نزدیک به دو سوم جمعیت غزه گرفتار فقر بودند و چندین هزار نفر دیگر در اردوگاه‌های پناهندگان سازمان ملل زندگی می‌کردند، اما همه از خدمات بهداشتی و بیمارستانی، آموزشی و فروشگاه‌های اقلام مختلف برخوردار بودند.
غزه تنها ۴۱ کیلومتر طول و ۱۰ کیلومتر عرض دارد و بین ساحل دریای مدیترانه و مرز اسرائیل و مصر واقع شده است. اکنون بخش‌های زیادی از آن قابل سکونت نیست.
در بعضی موارد، کل یک محله با خاک یکسان شده است. زمین‌های کشاورزی که زمانی گلخانه‌های متعدد تجاری در آنها احداث شده بودند توسط خودروهای سنگین و تانک‌های مورد استفاده در عملیات پاکسازی اسرائیل تخریب و به توده‌های شن و ماسه تبدیل شده‌اند.
قبل از جنگ، اکثر جمعیت دو میلیون و ۲۰۰ هزار نفری غزه در چهار شهر اصلی آن زندگی می کردند - رفح و خان یونس در جنوب، دیرالبلح در مرکز، و شهر غزه که ۷۷۵ هزار نفر در آن سکونت داشتند.
در حال حاضر، تقریبا تمامی جمعیت بیجا شده است.
در طول جنگ، ارتش اسرائیل میدان اصلی جنگ را چندین بار تغییر داد و در نتیجه، بیجاشدگانی که به یکی از این مناطق کوچ کرده بودند به ناچار بار دیگر بیجا شدند.
در ابتدای جنگ به مردم شمال گفته شد به سمت جنوب رودخانه وادی غزه حرکت کنند. این رودخانه در عرض نوار غزه واقع شده است و تقریبا آن را نصف می‌کند. در مراحل بعدی جنگ دستور تخلیه مناطقی در جنوب نیز صادر شد.
تصاویر ماهواره‌ای گسترش چادرهای بیجاشدگان در طول زمان را نشان می‌دهد. این چادرها را بیجاشدگان در المواصی، نوار باریکی از زمین‌های عمدتا کشاورزی در امتداد سواحل مدیترانه، نزدیک به مرز مصر، بر پا کردند.
اسرائیل در اکتبر ۲۰۲۳ این نوار را به عنوان «منطقه بشردوستانه» تعیین کرد.
اسرائیل پس از حمله زمینی به رفح در ماه مه، که بیش از یک میلیون نفر در آن پناه گرفته بودند، منطقه امن را گسترش داد و بخش‌هایی از خان یونس و دیرالبلح را به آن افزود.
اما از آن زمان تاکنون بارها از اندازه آن کاسته شده است زیرا ارتش اسرائیل وارد عملیات در مناطقی شده که گفته است نفرات حماس در میان جمعیت غیرنظامیان آواره پنهان شده و به عملیات علیه اسرائیل مبادرت می‌کردند.
در ماه اوت، سازمان ملل تخمین زد که بیش از یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر در المواصی پناه گرفته‌اند، در حالیکه این منطقه فاقد زیرساخت‌های حیاتی و خدمات اولیه است. به گفته این سازمان، وسعت محل استقرار بیجاشدگان از حدود هفت کیلومتر مربع در آغاز تبدیل آن به منطقه بشردوستانه تا ۷۲ کیلومتر مربع تغییر کرده است.
ازدحام بیش از حد جمعیت به یک نگرانی بزرگ در پناهگاه‌های اضطراری سازمان ملل در مرکز و جنوب غزه تبدیل شده است زیرا شمار ساکنان برخی از آنها بسیار فراتر از ظرفیت آنهاست.
خانواده های دیگر در چادرها یا سرپناه‌های موقت به صورت مجتمع یا در مناطق باز و ساحلی زندگی می‌کنند.
تلاش برای تهیه غذا
طبق گزارش موسسه طبقه‌بندی مرحله‌ای امنیت غذایی – آی پی سی – که یک موسسه جهانی مسئول اعلام قحطی است، حدود یک میلیون و ۸۰۰ هزار نفر در غزه در سطوح بالای فقدان امنیت غذایی قرار دارند که نزدیک به ۱۳۳ هزار نفر از آنها با ناامنی غذایی شدید مواجه هستند.
این نهاد براساس تجزیه و تحلیل آمار مربوط به دوره سپتامبر ۲۰۲۴ تا اوت ۲۰۲۵ هشدار داد که وسعت سوء تغذیه حاد در غزه ۱۰ برابر بیشتر از قبل از شروع جنگ است.
حتی قبل از درگیری فعلی هم حدود ۸۰ درصد از جمعیت غزه به کمک‌های بشردوستانه نیاز داشتند.
در طول جنگ، تحویل کمک‌های بشردوستانه برای حدود ۱۰ روز به طور کامل متوقف شد زیرا پس از ۷ اکتبر، اسرائیل و مصر گذرگاه‌های خود با غزه بستند و بعدا هم رفت و آمد و ورود و خروج کالا در سطوح بسیار پایین‌تری از سرگرفته شد. طبق گفته سازمان ملل از اول ژانویه تاکنون روزانه فقط حدود ۵۰ کامیون کمک‌رسانی وارد غزه می‌شوند.
اسرائیل ارقام سازمان ملل را نادرست می‌داند ولی داده‌های آن نشان می‌دهد که در این مدت هر روز فقط ۱۴۰ کامیون وارد شده است در حالیکه در ماه آوریل تعداد ۲۲۶ کامیون در روز وارد می‌شد که بالاترین رقم تا کنون بوده است.
در ماه مارس، برنامه جهانی غذا اعلام کرد که برای رفع نیاز ساده غذایی ساده ساکنان غزه به حداقل ۳۰۰ کامیون در روز و توزیع محموله آنها نیاز است و آمار ورود کامیون از زمان شروع درگیری تاکنون به این رقم نرسیده است.
مقامات سازمان ملل علت این وضعیت را محدودیت های نظامی اسرائیل در ارسال کمک، ادامه درگیری جاری و برهم خوردن نظم و قانون در داخل غزه می‌دانند.
اسرائیل تاکید دارد که هیچ محدودیتی برای میزان کمک‌های ارسالی به غزه و توزیع آن در سراسر این باریکه ایجاد نکرده و نهادهای سازمان ملل را به خاطر کوتاهی در توزیع اقلامی که وارد غزه شده‌اند مسئول کمبودها می‌داند.
اسرائیل همچنین گفته است که اقلام ارسالی به جای توزیع بین نیازمندان، توسط نفرات حماس دزدیده می‌شود اما این گروه این اتهام را رد کرده است.
افزایش فقر
این درگیری همچنین تأثیر مخربی بر اقتصاد غزه داشته است و بانک جهانی اعلام کرد که در سه ماهه اول سال ۲۰۲۴ ابعاد اقتصاد این منطقه ۸۶ درصد کاهش یافته است که «بزرگترین کاهش اقتصادی در تاریخ» بوده است.
این گزارش خاطرنشان می‌کند که تقریبا ۱۰۰ درصد جمعیت در حال حاضر در فقر زندگی می کنند در حالیکه این رقم قبل از جنگ ۶۴ درصد بود. همچنین بهای اقلام اساسی تقریبا ۲۵۰ درصد افزایش یافته است.
کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل – اونکتاد – خسارت مادی ناشی از جنگ را ۱۸/۵ میلیارد دلار تخمین زده که حدود هفت برابر کل تولید ناخالص داخلی غزه در سال ۲۰۲۲ است.
این سازمان در ماه اکتبر هشدار داد که حتی پس از رسیدن به آتش‌بس هم بازسازی اقتصاد غزه تا سطح ۲۰۲۲، ۳۵۰ سال طول می‌کشد مگر اینکه محدودیت‌های اقتصادی این منطقه که از زمان تسلط حماس در سال ۲۰۰۷ برجا بوده است به سرعت رفع شود.
بسیاری از مراکز مراقبت‌های بهداشتی به خاطر آسیب یا کمبود منابع و سوخت قادر به کار نیستند. بسیاری از بیمارستان‌ها نیز مورد حمله نیروهای اسرائیلی قرار گرفته‌اند و ارتش اسرائیل گفته است که حماس از بیمارستان‌ها برای مقاصد نظامی بهره‌برداری می‌کرده است.
مقامات حماس و مسئولان این بیمارستان‌ها این اتهام را رد می‌کنند. در جریان جنگ، بیمارستان الشفاء شهر غزه - که زمانی بزرگترین مرکز پزشکی در غزه بود - ویران شد هرچند اکنون بخش اورژانس خود را بازگشایی کرده است.
ارتش اسرائیل گزارش کرده است که طی دو عملیات گسترده نظامی، چند صد تن از «تروریست‌های» مستقر در آن را کشته یا اسیر کرده و در سراسر ساختمان‌های بیمارستان، اسلحه و تجهیزات نظامی کشف کرده است.
سازمان بهداشت جهانی می‌گوید تنها ۱۸ بیمارستان از ۳۶ بیمارستان عمده غزه هنوز به طور جزیی فعال هستند و ۱۱ بیمارستان صحرایی دیگر هم به طور کامل یا جزیی فعالیت دارند.
بازسازی طولانی مدت
گذشته از تلفات انسانی، برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد هشدار داده است که ترمیم خسارات وارده به غزه زمان زیادی طول خواهد کشید.
به گفته این نهاد، شبکه آب و فاضلاب غزه «تقریباً به طور کامل از بین رفته» است. برنامه محیط زیست سازمان ملل درباره خطر زباله انباشت شده در اطراف اردوگاه‌ها و پناهگاه‌ها و خطر ناشی از نشت مواد شیمیایی به کار رفته در پنل‌های خورشیدی تخریب شده و مهمات که باعث ایجاد آلودگی خاک و منابع آب می‌شود، هشدار داده است.
این نهاد تخمین می‌زند که بیش از ۵۰ میلیون تن زباله انباشته شده است.
برنامه محیط زیست سازمان ملل می‌گوید که پاکسازی زباله‌ها و بقایای مواد منفجره جنگ ممکن است ۲۱ سال طول بکشد.
اینگر اندرسن، مدیر اجرایی این برنامه، گفته است: «خسارات زیست‌محیطی قابل توجه و رو به افزایش به معنی درگیر شدن مردم غزه در یک فرآیند بازسازی دردناک و طولانی مدت است.»
