خدامراد فولادی: تکامل ِ میمون به انسان

چرا می گویم شاخه ای از میمون ها، چون فیلم سازبا درک ِ علمی و مونیستی از تکامل- آنگونه که از فیلم اش پیداست- به طور ِ آگاهانه ای دو گروه میمون را در مقابل ِ هم قرار داده اما فقط یک گروه یا شاخه است که با حرکتی جهش وار که نشان دهنده ی وجود ِ استعداد ِ دراز زمان ِ دگرگونی در اثر ِ آموزه های تجربی و درنتیجه گذار ِ تکاملی در آنهاست وارد ِ فاز ِنوینی ازحیات ِ نوعی- اجتماعی ِ خود می شود. تقابل یا جنگ ِ دو گروه میمون نیز طبق ِ قانون ِ حیات ِ وحش برسر ِ قلمروی زیست است. پیش از این صحنه، صحنه ای زمینه ای و مقدماتی هست که میمون ها را درحال ِ خوردن ِگوشت ِ خام ِ یک بوفالوی شکارشده نشان می دهد که گوشت را می خورند و استخوان های اش را در همان نزدیکی می اندازند. اما، در میانه ی نبرد برسر ِ قلمرو، ناگهان افراد ِ یکی از شاخه ها که همان شاخه ی مستعد است متوجه می شوند می توانند از استخوان ها به عنوان ِ سلاح یا ابزار ِ مقابله با دشمن استفاده کنند.( خود ِ فهم ِ این موضوع که می توان آن را شناخت ِ ساده و ابتدایی قلمداد نمود محصول ونتیجه ی رابطه ی دراز زمان ِ دوسویه وبده بستان ِمتقابل ِجاندار با محیط ِ پیرامون متناسب با افزایش ِ کمی و کیفی ِ این بده بستان های دوسویه در فعالییت ِ حیاتی ِ جاندار است). این صحنه ها راکه برداشت ِ سریع از چند میلیون سال تجربه ی عملی و پیش درآمد ِ تکامل ِ میمون به انسان است، فیلم ِ کوبریک به سرعت نشان می دهد. در این چند صحنه نقش ِ دست و مغز یا به عبارت ِ دقیق تر نقش ِ مغز ِ آموزش دیده و دانش اندوخته و دودست با ده انگشت ِ کارآمد در حد ِ حفظ و بقای حیات ِ نوع مشخص و برجسته می شود. دیگر اندام ها نیز متناسب با جایگاه ِ شان در این وحدت ِ همبسته ی اندامی مشارکت ِ کارساز دارند. همچنان که در اینجا نیز نقش ِ چشم ها برای دیدن و سنجیدن ِ موقعییت ِ هم استخوانی که تبدیل به سلاح می شود و هم دشمن ِ رودررو و تعداد ِ آنها و موازنه ی توان ِ بالقوه خود و آنان، در این وحدت ِ حیاتی و تاریخی ِ فردی و نوعی آشکار می شود.
پیش از ورود به این فاز ِ تاریخی، میمون ها بارها برسر ِ تصاحب ِ قلمرو در مقابل ِ همدیگر یا دیگر جانداران قرار گرفته و تنها با اتکاء به نیروی بدنی و نه هیچ نیروی اضافه شده از یک ابزار ِ طبیعی با حریف جنگیده بودند. اما، این آن لحظه ی جهش آسای تعیین کننده و آینده سازی است که شاخه ی دارای استعداد ِ فرارفت به مرحله ی عالی تری از حیات ِ میمونی را به دلایل ِ مادی- دیالکتیکی ِ و تجربی و از جمله وجود ِ مواد و عناصر ِ طبیعی ِ در دست رس را وا می دارد یک گام ِ تکاملی به جلو بگذارد و با استفاده ی ابزاری از استخوان ِ جاندار ِ مرده که پیش ترهم بارها دیده بود وارد ِ مرحله ی نوینی از حیات ِ نوعی- فردی و اجتماعی ِ خود گردد. یعنی در ادامه ی همزیستی ِ همستیزانه با محیط ِ هنوزنسبتن ناشناخته در فعلییت و فاعلییت ِ عملی تجربی ِچند میلیون ساله اش، با جهشی تقریبن آگاهانه و شعورمندانه یک گام ِ شناخت مندانه ی ساده و ابتدایی به جلو بر می دارد واز استخوان به عنوان ِ ساده ترین ابزار ِ یدکی و کمکی به اندام های خودبهره می گیرد. ابزاری که با دراختیار گرفتن و استفاده ازآن برای بقا، میمون درهمان لحظه از گونه ی میمونی جدا و به گونه ی نوپدید ِ میمون- انسان درطبیعت و جانداران اش تبدیل می گردد تا بعدتر و با تکامل ِ شعور مندانه تر و شناخت شناسانه ی بیش تر، میمون- انسان ِ کارورز ِ اندیشه ورز تبدیل به انسان ِ اندیشه ورز ِ کارورز در عالی ترین مرحله ی تکاملی اش گردد.
هنر ِ تصویری آموزشی ِ کوبریک آنجا به اوج ِ خلاقییت اش می رسد که میمون ِانسان شده استخوان یعنی ابزار ِ ساده و ابتدایی ِ اکنون ازآن ِ خود شدده را به هوا( فضا) پرتاب می کند و آن ابزار ِ ساده بعد از چندین بار چرخیدن (که نماد ِ چند میلیون سال گذشت ِ زمان از پراتیک ِ اجتماعی تولیدی ِ نوع ِ انسانی است که دیگر از خاستگاه ِ میمونی اش کاملن گسسته و به نوعییت و موقعییت ِ تاریخی ِ خاص ِ خود پیوسته است.) تبدیل به سفینه ی فضایی می شود، که این هم نشان دهنده ی اوج ِ خلاقییت ِ انسان ِ اندیشه ورز ِ کارورز است. ادامه ی فیلم، تداوم ِ جست وجوی کاوشگرانه و شناخت شناسانه ی انسان در کیهان و درعین ِ حال نشانگر ِ تکامل ِ همزمان و توامان ِ صنعت و تکنولوژی( پراتیک ِ تولیدی) و شناخت ِ علمی عقلانی ِ انسان است.
فیلم ِ راز ِ کیهان( 2001 یک ادیسه ی فضایی) را ببینید و به هنر واندیشه ی انسان گرا و تکامل گرای استنلی کوبریک آفرین بگویید.
سوآل: چرا دیگرجانداران ویا دیگر میمون ها تکامل پیدا نمی کنند؟
پاسخ: معمولن این سوآل ازسوی دوتیپ آدم هامطرح می شود. تیپ اول کسانی هستند که اساسن به تکامل اعتقادی ندارند و معتقد به خلقت و خلق الساعه اند. تیپ ِ دوم کسانی که می خواهند بدانند چرا تکامل فقط برای یک نوع میمون و فقط یک بار اتفاق افتاده است.
پاسخ این است: اولن، این که میمون ها هزاران سال قبل از انسان برروی زمین وجود داشته اند خود دلیل ِ تقدم ِ زمانی ِ میمون برانسان است. یعنی در قوانین ِ حاکم بر حرکت ِ تکاملی ِ طبیعت هستی ِ میمون بر هستی ِ انسان تقدم وضرورت ِ طبیعی تکاملی ِ قانون مندانه داشته. یا به بیان ِ دیگر،قوانین ِحاکم بر سازو کارها و کردوکارهای فیزیکی شیمیایی وترکیبات و کنش و واکنش های پدیده ساز این دو عامل ِ پدید آورنده ی حیات یا به طور ِ کلی خصوصییت ِ خود ویژه ی ماده ی در حرکت و اشکال ِ گونه گون ِ آن در طبیعت است که تعیین می کند کدام پدیده تقدم ِ وجودی بر دیگر پدیده یا پدیده ها داشته باشد. چراکه پدیده ها از درون ِ سازوکارها و کنش و واکنش های قانون مند و ضرورت مند ِ طولانی زمان ِ ماده ی در حرکت بر می آیند و نه از هیچ ِ موهوم ِ ناقانون مند. ثانیین، هیچ علمی تاکنون ثابت نکرده و هرگز ثابت نخواهد کرد که انسان به لحاظ ِ زمانی بر دیگر جانداران تقدم ِ زمانی دارد بلکه ثابت شده که انسان آخرین جاندار ِ پدیدآمده بر روی زمین است که همین یک دلیل ِ بسیار مهم در رد ِ خلقت و خلق الساعه است. ثالثن، فقط به دلیل ِحرکت ِ دیالکتیکی وتکاملی ِ قانون مندانه وغایت مندانه از ساده به پیچیده بود که انسان آخرین موجود ِ حیات مند و شعورمندی بود که برروی زمین پیدایش یافت و نه هیچ دلیل ِ غیر ِ علمی و خیال بافانه ای. زیرا تکامل بنابر دیالکتیک ِ حاکم برآن هم قانون مند است و هم فرایندی غایت مند ازساده ترین شکل وحالت به پیچیده ترین شکل و حالت و وضعییت. از این رو، با پیدایش ِ انسان ِ اندیشه ورز و شناخت مند که غایت و نهایت ِ تکامل ِ هرپدیده ی طبیعی و ازجمله جانداران است که خود محصول ِ تکامل ِ طبیعت ِ بی جان بودند، تکامل ِ طبیعی به طور ِ کلی بر روی زمین قطع و تکامل ِ تاریخی ِ جامعه ی نوپدید ِ انسانی جایگزین ِ آن گردید،که توضیح ِ علمی عقلانی ِ هردو گونه تکامل ِ تاریخن به هم مرتبط بر عهده ی ماتریالیسم ِ دیالکتیک و ماتریالیسم ِ تاریخی است.
حال پرسش ِ ما از انکارکننده گان تکامل این است: یک: آیا زمین از همان ابتدای پیدایش دارای آب و هوا و موجودات ِ زنده و انسان بود یا به تدریج و با گذشت ِ میلیون هاسال شرایط ِ زیست پیداکرد و ابتدا جانداران ِ تک سلولی و سپس پرسلولی وهوازی پیدا شدند؟ دو: آیا انسان از همان ابتدای پیدایش ِ زمین بر روی زمین حضورپیداکرد و دارای همین پیچیده گی ِ علمی عقلانی و شناخت شناسی بود، یا این خصوصیت ها را در طول ِ هزاران سال به تناسب ِ پیچیده شدن ِ روابط اش با طبیعت و نوع ِ خود یا تولید و مناسبات ِ تولیدی و توامان و همزمان با پیچیده گی ِ صنعت و تکنولوژی پیدا کرد، که تمام ِ این فرایندها و فرارفت ها ودگرگون شدن های چند سویه ی از ساده به پیچیده و ازپیشین به پسین و از کهنه به نوی تاریخن مرتبط باهم چه شما با آن موافق باشید یا نباشد، چه خوشتان بیاید چه نیاید، نام و عنوان اش تکامل ِ طبیعی وتاریخی است.
حال، از دو حالت خارج نیست: یا باید به خلقت و خلق الساعه از هیچ ِ بی زمان و مکان اعتقاد داشت و برآن پافشاری کرد، یا به حرکت ِ قانون مند ِ بی آغاز وپایان ِ ماده در اشکال ِ گونه گون ِ پدیده های طبیعی وتکامل ِ برگشت ناپذیر و تکرار ناشدنی ِ آن.