از منظر روندهای اساسی حاکم بر آن، اقتصاد ایران همچنان گرفتار همان بحران و تنگناها است که سالها با آن روبرو بوده است. فراتر از این هم میتوان به سابقه برگشت و گفت: بنیاد این بحران و تنگناها مصافها و چالنجهایی است که از دو دهه و نیم پیش، از دوره رفسنجانی، گریبانگیر اقتصاد زیر حاکمیت اسلامی بوده و دوره بعد از دوره با ویژگیهای فرعی غیرتعیین کننده ادامه داشته است. امروز که زمانی نسبتا کافی از اجرای برجام گذشته، ویژگیهای اقتصاد بعد از برجام را میشود دید و سنجید و بر مبنای آن وضع موجود اوضاع اقتصادی و چشم انداز آتی را ارزیابی کرد.
نشر مجدد مصاحبه پنج سال قبل (25 سپتامبر 2016) را لازم میدانم.
اقتصاد: گره کور حیات جمهوری اسلامی. معضل اقتصاد ایران سیاسی است
تجربه برجام هم گواهی داد
مصاحبه نشریه اکتبر با فاتح شیخ پیرامون اقتصاد ایران بعد از برجام
اکتبر: اوضاع اقتصادی ایران بعد از توافق برجام از نظر شما چگونه است؟
فاتح شیخ: از منظر روندهای اساسی حاکم بر آن، اقتصاد ایران همچنان گرفتار همان بحران و تنگناها است که سالها با آن روبرو بوده است. فراتر از این هم میتوان به سابقه برگشت و گفت: بنیاد این بحران و تنگناها مصافها و چالنجهایی است که از دو دهه و نیم پیش، از دوره رفسنجانی، گریبانگیر اقتصاد زیر حاکمیت اسلامی بوده و دوره بعد از دوره با ویژگیهای فرعی غیرتعیین کننده ادامه داشته است. امروز که زمانی نسبتا کافی از اجرای برجام گذشته، ویژگیهای اقتصاد بعد از برجام را میشود دید و سنجید و بر مبنای آن وضع موجود اوضاع اقتصادی و چشم انداز آتی را ارزیابی کرد. از اخیرترین اظهارات مقامات رسمی رژیم و قدرتهای جهانی شروع کنیم:
- جمعه دوم مهر (23 سپتامبر2016) یحیا رحیم صفوی مشاور خامنه ای در یک برنامه تلویزیونی گفت: وعده های مقامهای دولت درباره رونق اقتصادی و تاثیر برجام بر اقتصاد متحقق نشده و این توافق هنوز تاثیری در زندگی مردم نگذاشته است.
- همان روز روحانی در سخنرانی مجمع عمومی سازمان ملل از بدعهدی آمریکا در اجرای برجام ابراز نارضایتی کرد.
- همان روز فدریکو موگیرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا گفت برای رفع موانع پیشرفت برجام داریم تلاش میکنیم. اما بانکهای بخش خصوصی نگرانی خاص خود را دارند. بی ثباتی شدید اوضاع خاورمیانه مخصوصا در سوریه هم در این نگرانیها تاثیر دارد.
- شنبه سوم مهر علی سعیدی نماینده خامنه ای در سپاه پاسداران گفت روحانی در هوای رابطه با آمریکاست. پروژه فرجام دو و سه را رهبر رد کرد. او گفت نگران است که فروش بوئینگ به ایران از تحریم خارج شود و این تصور برای مردم پیش آید که برجام نتیجه داده است!
- ظریف در آمریکا از انجام نشدن برجام از سوی آمریکا گله کرد و گفت هشت ماه پس از اجرائی شدن برجام هنوز هیچ بانک مهمی با ایران معامله نکرده است.
- مقامات مسئول آمریکا تا به حال اجازه فروش هفده فروند هواپیمای ایرباس به ایران را صادر کرده اند. گفته اند این مدت زمان لازم یوده و صدور اجازه بعدی هم ماهها وقت میبرد.
اینها نمونه هایی از اظهار نظرهای همین روزهای مقامات است و در کنار دهها نمونه دیگر اثبات میکند که بهبود قابل ذکری در اوضاع اقتصادی ایران بعد از توافق هسته ای حاصل نشده است. این از بدعهدی آمریکا و اروپا و غیره نیست بلکه از خصلت خود آن توافق است. صحبت از ناکام ماندن برجام یا از تعلل طرف غربی در اجرای برجام وارد نیست. برجام همین است که تا حالا بوده، همین هست و کم و بیش همین هم خواهد بود. ادعای پیروزی جمهوری اسلامی بر غرب در توافق هسته ای پوچ است. روشن است که تحریمهایی برداشته شده اند. تهدید نظامی که هیچوقت هم جدی نبوده دیگر نه روی میز است و نه زیر میز. اما آنجا که به تغییر قابل توجه اوضاع اقتصاد ایران برسد مشکلات و موانع خارج از چارچوب برجام و نحوه و سرعت اجرای آن است.
مشکلات اقتصاد ایران سیاسی است. این دیگر به خود جمهوری اسلامی حاکم بر اقتصاد ایران ربط دارد که سرمایه های جهانی به این جغرافیای سیاسی روی نمیآورند. فراتر از آن نگرانی بانکهای مهم جهان حاصل بی ثباتی منطقه است. حاصل بی توجهی دولت آمریکا نیست. بانکها شاهد ثبات پایدار لازم برای سرمایه گذاری در ایران نیستند اول به سبب خود جمهوری اسلامی و بویژه سیاستهای جناح اصلی و حاکم آن رژیم و دوم با نظر به اوضاع شدیدا بی ثبات خاورمیانه از جنگ بی پایان سوریه تا موقعیت بحرانی عراق و یمن و لبنان که در همه آن بحرانها هم پای جمهوری اسلامی در میان است.
ابعاد و دامنه تاثیر برجام در این هشت ماه مشاهده شده است. توهم پراکنی روحانی و ظریف پیرامون انتظارات موهوم از برجام و از طرف دیگر پرخاش خامنه ای و پیروان خط او به برجام و بدعهدی آمریکا هر دو نعل وارونه زدن است که هدف از آن فریب مردم و در انتظار نگاه داشتن بیشتر و بیشتر آنها و همچنین استفاده ابزاری از برجام در کشمکش درون دو جناح رژیم است. تجربه برجام گواهی داد که معضل اقتصاد ایران از هر نظر و در هر سطح سیاسی است.
سنت کمونیسم کارگری و دیدگاه مارکسی آن از دو دهه و نیم پیش بر این تحلیل اصرار دارد که ریشه بحران و بن بست اقتصاد رژیم اسلامی سیاسی است. راه حل آن هم سیاسی است. بحران لاعلاجی که حاصل حاکمیت رژیم اسلامی در محیط بی ثبات و پرآشوب کانون بحران خاورمیانه است. راهگشایی این بحران در وهله اول مستلزم برچیدن کامل بساط جمهوری اسلامی است. تا این روند در کار باشد و تا حاکمیت نظام اسلامی بر اقتصاد ایران برقرار، این تنگنا پابرجا میماند و با برجام و نظیر آن تغییر قابل احتسابی به خود نخواهد دید. (این تحلیل پایه ای توسط منصور حکمت بارها تبیین شده و در چند اثر بر آن تاکید شده است، مشخصا در میزگرد حول "سیاست اقتصادی جدید رژیم اسلامی" کمونیست 62 مرداد 1370، در مقاله "بحران آخر: ریشه های سیاسی بن بست اقتصادی رژیم اسلامی" انترناسیونال شماره 12-11 بهمن 1372- فوریه 1994 و در سخنرانی مارس 2001 او "آیا کمونیسم در ایران پیروز میشود؟" ضمیمه 1 منتخب آثار منصور حکمت صص 540-507).
اکتبر: ادعای سران رژیم از جمله روحانی در مورد دستاوردهای برجام چقدر واقعی است؟
فاتح شیخ: ادعای روحانی را واقعیات سرسخت تجربه برجام محک زده و مهر باطل بر آن کوبیده است. مضمون سخنرانی چند روز پیش او در مجمع عمومی سازمان ملل تماما خلاف ادعاهای قبلی او بود. بویژه خلاف رجزخوانی نوروزی اش در وصف "برجام یک" و وعده بی محل "برجام دو" و "برجام سه" بود. روحانی اولین مقام رژیم در رجزخوانی بی پایه حول دستاوردهای نظام نیست. قبل از او احمدی نژاد در تمسخر تحریمها و قطعنامه های شورای امنیت و ادعای مدیریت جهان بارها داد سخن داده بود و توسط خامنه ای هم حمایت میشد. قبل تر خاتمی و پیش از او هم رفسنجانی از این ادعاها کم نداشتند. این شیوه سران و دست اندکاران بالای نظام است. امروز هم انگار همان حرف و حدیث هاست که روحانی تکرار میکند و با سخنان حمایتگرانه و تکراری رفسنجانی همچون آکوردی خسته کننده گوشها را آزار میدهد.
فراموش شدنی نیست که خامنه ای روی نقش احمدی نژاد زیادی حساب باز کرده بود. حسابی آغشته به توهم اینکه احمدی نژاد در قیاس با دایناسورهای راس رژیم چهره ای تازه و جنجالی است و با اقتصاد اقتصاد کردن پوپولیستی میتواند گره از کار فروبسته رژیم بگشاید. دیدیم که چنین نشد. در دوره او با وجود حدود هشتصد میلیارد دلار درآمد نفت اوضاع اقتصاد ایران بدتر هم شد.
پوچی ادعاهای روحانی فی الحال توسط تشدید بحران اقتصادی برملا شده است که با کاهش بهای نفت و بی رغبتی سرمایه جهانی به روی آوری به اقتصاد ویران ایران، هیچگونه چشم اندازی برای تخفیف آن در افق دیده نمیشود.
اکتبر: آیا این توافق توانسته به ثبات جمهوری اسلامی کمک کند؟
فاتح شیخ: مطلقا نتوانسته است. برعکس، به نظر من با توافق هسته ای با غرب، جمهوری اسلامی پا به منزل آخر حاکمیت و حیات خود گذاشته است. چراکه هیچ امید و هیچ چشم اندازی جز همین برجام با همین میزان فرجام ناچیز در اختیار ندارد، در عوض ناگزیر است هزینه بسیار سنگین جنگ افروزیهای ویرانگر خود در منطقه، بیش از همه در جنگ سوریه و همزمان در عراق و لبنان و یمن را هم بپردازد. این آخرین تیر ترکش جمهوری اسلامی است که با جنگ افروزی و تخریب در منطقه، شاید بحران ذاتی و بنیادی حاکمیت تحمیلی و ناسازگار خود بر جامعه ایران را به تعویق اندازد. جمهوری اسلامی یک رژیم فرسوده بحرانزده است که دوره انقراض خود را سپری میکند و روز به روز و ساعت به ساعت با تشدید سرکوبگری مافوق ارتجاعی در داخل و ماجراجوئیهای پرهزینه در منطقه دارد به پرتگاه زوال خود نزدیکتر میشود.
در این شرایط تنها روزنه روشن و امیدبخش جامعه، تداوم و گسترش قدرتمند مبارزات کارگران، زنان و نسل جوان اکثرا دانش آموخته کار نیافته و همه محرومان اعماق جامعه در مسیر پیشروی به سوی سرنگونی انقلابی جمهوری اسلامی است. طبقه کارگر در ایران و سنت کمونیستی صفوف پیشرو و رادیکال آن با برافراشتن پرچم رهایی سوسیالیستی که گام اول آن سرنگونی رژیم اسلامی حاکم است، نقش و رسالت تاریخی خود در خدمت به رهایی مردم منطقه و جهان از چهار دهه کابوس جمهوری اسلامی را ایفا خواهند کرد. رژیمی که موجودیت آن بر اعدام و زندان و خفقان استوار است. رژیمی که سران جنایتکارش اخیرا از اعدام هزاران زندانی اسیر در تابستان 1367 به عنوان "حکم خدا" در نهایت بیشرمی دفاع کردند، ضروری است که هرچه سریعتر به پرتگاه نابودی پرتاب گردد.
***
25-09-2016